Współczesny teizm naturalistyczny z punktu widzenia modelu poziomów analizy. Problem działania sfery nadnaturalnej w przyrodzie

Author(s): Piotr Bylica / Language(s): Polish

Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak i genezy ładu przyrodniczego. Ze względu na rodzaj i skalę sprzeczności zachodzących między tradycyjnymi ujęciami teizmu i naturalizmu zadanie, którego podejmują się teistyczni naturaliści, wydaje się szczególnie trudne.Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller.Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów.Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego.Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce. Model ten stanowić ma więc wspólną skalę pozwalającą ująć stopień modyfikacji tradycyjnego teizmu dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić wewnętrzną spójność stanowisk, które można wyróżnić w ramach teizmu naturalistycznego.

Rozumienie systemu w filozofii pokantowskiej

Author(s): Andrzej J. Noras / Language(s): Polish

Understanding of the system of philosophy constitutes one of the fundamental problems of post-Kantian philosophy, which has undoubtedly been influenced by German idealism. Hegel's philospophy, which concludes this period, constitutes the peak of systemic thinking, and at the same time becomes a pretext for crtiticism of this way of thinking. This determines a peculiar position of neo-Kantian philosophy, whereby, on the one hand, it defends the thesis that scientific philosophy must take the form of the system, on the other hand — its representatives are aware of the impossibility of maintaining the Hegelian understanding of the system. The present book is an attempt at demonstrating these efforts.

Helensko poimanje pravde

Author(s): Željko Kaluđerović / Language(s): Serbian

Osnovna istraživačka intencija Željka Kaluđerovića u knjizi „Helensko poimanje pravde" sastojala se u tome da pokaže proces transformacije i evolucije helenskog predstavljanja pravde u filozofsko poimanje pravde. Vodeća misaona nit toga procesa u interpretacijskom predrazumevanju dobro je odabrana i tematski obezbeđena. Takvo se interpretacijsko predrazumevanje u potpunosti potvrdilo u tematskoj interpretaciji vodećih misaonih likova Helade. Ono je omogućilo da se samo središte helenskog poimanja pravde integralno transparira u rasvetljivanju celine Platonovog i Aristotelovog koncepta pravde, kao centralnih tačaka praktičke filozofije u klasičnom razdoblju razvitka helenske filozofije u celini. Željko Kaluđerović je uspeo da provede integralnu interpretaciju ta dva koncepta pravde, pokazujući ujedno zašto su pojmovi pravde, kako su oni filozofski postavljeni kod Platona i Aristotela, postali samim temeljem praktičkog iskustva zapadne civilizacije i svih njezinih potonjih institucijskih i svesno-reflektovanih oblika. Željko Kaluđerović je u knjizi „Helensko poimanje pravde" u realizaciji postavljenih i nužnih istraživačkih zadataka pokazao izuzetnu istraživačku i misaonu akribiju, kojom se kvalifikovao kao zreo istraživač na području filozofskih nauka, koji bez fundamentalnih teškoća može promišljati i istraživati najkompleksnije problemske filozofske materije. Knjiga Željka Kaluđerovića „Helensko poimanje pravde" prestavlja prvi celoviti i originalni rad na jugoistoku Evrope na problemu pravde kao kapitalnoj temi helenske praktičke filozofije.

MIT, METAFORA, SEKULARYZACJA

Author(s): / Language(s): Polish

Autorzy pierwszej polskiej monografii poświęconej Hansowi Blumenbergowi poruszyli podstawowe kwestie sekularyzacji i modernizacji, postawili problem miejsca mitu w kulturze duchowej Zachodu. Zagadnienia te zazębiają się, zmienność mitu rzuca bowiem światło na przyczyny wielkich przełomów epokowych. Tłem analiz jest oryginalna teoria metafory, czyli metaforologia.Pisząc swoje eseje, autorzy musieli sprostać celowej wieloznaczności połączonej z precyzją i ścisłością myśli Blumenberga, ogromnej erudycji filozofa i nieszablonowości niemczyzny czerpiącej z greki i łaciny. Książka jest owocem seminarium prowadzonego w Instytucie Filozofii UW w latach 2009–2012 oraz współpracy humanistów warszawskich i krakowskich.

SERGIUSZA BUŁGAKOWA FILOZOFIA WSZECHJEDNOŚCI

Author(s): Lilianna Kiejzik / Language(s): Polish

Lilianna Kiejzik pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Autorka kilkudziesięciu publikacji (w tym przekładów) nt. specyfiki filozofii rosyjskiej, myśli filozoficznej i społecznej Włodzimierza Sołowjowa (monografia pt. Włodzimierz Sołowjow, Zielona Góra 1997), Sergiusza Bułgakowa, Aleksego Łosiewa i innych. Redagowała lub współredagowała także m.in. dwutomową antologię tekstów filozofów rosyjskich (Niemarksistowska filozofia rosyjska. Antologia tekstów filozoficznych XIX i pierwszej połowy XX wieku, część pierwsza, Łódź 2001; część druga 2002) oraz przewodnik po polskiej literaturze nt. filozofii rosyjskiej (Polskie badania filozofii rosyjskiej, część pierwsza, Warszawa 2009).

DYSKUSJA Z RELATYWIZMEM PRAWDY

Author(s): Jacek Moroz / Language(s): Polish

Monografia Jacka Moroza jest solidnym, wnikliwym i wieloaspektowym studium pojęcia prawdy absolutnej i jego obroną przed zarzutami relatywistycznymi. Autor rzetelnie omówił różne stanowiska i teorie, takie jak konwencjonalizm, reizm, semantyczna teoria prawdy Tarskiego. Przedyskutował też spory o odwieczność prawdy i wartość argumentacyjną relatywizmu pojęciowego. Każdy z rozdziałów opatrzony jest prezentacją przyjmowanych w literaturze stanowisk, ale zawsze przedstawia również stosunek Autora do rozważanych kwestii wraz z jego uzasadnieniem. Wnioski są na ogół wyważone, uwzględniające stosowne racje i ich siłę. (…) Monografia Jacka Moroza niewątpliwie wzbogaci literaturę naukową z zakresu filozofii, w tym zwłaszcza epistemologii i analitycznej filozofii polskiej. z recenzji dr. hab., prof. UKW Dariusza Łukasiewicza

PRAWDA I TEORIA

Author(s): Jan P. Hudzik / Language(s): Polish

Ostatni akapit książki Jana Hudzika można by potraktować jako jej motto: „Filozof, który odwiedza Śląsk, wie, że nie jest już możliwy powrót do kraju jego dzieciństwa, bo nie ma nic w kulturze, co byłoby czyste i autentyczne. Śląsk jest dziś dlatego – w nieznanych filozofowi proporcjach – zarówno iwaszkiewiczowski, jak i bienkowski lub braslavsky. Tak samo jak Polska – jednocześnie śląska i wschodnia, europejska i azjatycka. Binarne opozycje przestały już być dla filozofa użyteczne w opisywaniu świata. Wnioskuje on stąd, że nie warto wybierać się na Śląsk tylko po to, by posłuchać bercikowego gadania lub by podziwiać jedynie ziemiańskie dworki. Warto natomiast uczynić to wtedy, gdy zechce się tam znaleźć jedno i drugie lub jedno w drugim”. W Prawdzie i teorii filozof, który wie, że nie ma nic w kulturze, co byłoby czyste i autentyczne, odwiedza nie tylko Śląsk. Z takim samym nastawieniem odwiedza również świat prawdy i pamięci, świat polityki i estetyki, świat religii i mediów. Dlatego jego książka uczy myśleć i pamiętać na wiele sposobów; jestem przekonany, że spotka się z dużym zainteresowaniem zarówno profesjonalnych badaczy, jak i studentów nauk społecznych, historycznych i humanistycznych, a także licznych publicystów i animatorów życia społecznego, którzy nie boją się refleksyjnego współbycia ze współczesnością. - prof. dr hab. Roman Kubicki

Načela morala u Kur’anu

Author(s): Ajatollah Abdullah Dževadi Amoli / Language(s): Bosnian

Između svjetonazora i etike postoje međusobni utjecaji i sprege. Naime, s jedne strane, etika (znanost o moralu), poput logike, prirodoslovlja i matematike, spada u partikularne znanosti i pod okriljem je “opće znanosti” – svjetonazora, jer ta znanost dokazuje svoj predmet (a to su duša i njene moći),3 kao što dio njih (tj. neke moći duše) dokazuju i prirodne nauke, a s druge strane, etika, također, donosi sudove i o svjetonazoru u smislu da se u etici dokazuje da je monoteistički svjetonazor dobar budući da je okrenut ka duhu, pohvalnim djelima i savršenstvu duše, a ateistički svjetonazor loš, štetan i nosi negativne posljedice po dušu.

Filozof czystego poznania. Rzecz o Hermannie Cohenie

Author(s): Andrzej J. Noras / Language(s): Polish

Hermann Cohen remains one of the most important philosophers of the turn of the 19th century. He is known first and foremost as the founder of the Neo-Kantian Marburg School, which, alongside the Baden School, constituted the primary center of philosophicalthought in Germany at that time. Nonetheless, Cohen has not been widely recognized for his contributions to the study of philosophy due to the fact that, because of his Jewish heritage, he worked at the provincial University of Marburg in Hessia. The following monograph accounts for his relative lack of recognition and thus begins with an overview of Cohen’s biography. Following that introduction, the monograph has been divided into two parts.The first part concerns theoretical philosophy, which constituted the cornerstone of Cohen’s doctrine. The Marburg Neo-Kantianism is considered to be the most radical version of anti-psychologism and logicism; nonetheless, Cohen started his career as a philosopher as a disciple of Heymann (or Chajim) Steinthal, a linguist and a philosopher, as well as Moritz (or Moses) Lazarus: the publishers of the periodical Zeitschrift für Völkerpsychologie und Sprachwissenschaft. In 1871, he published the first edition of Kants Theorie des Erfahrung,which was later republished in 1885 and 1918. In this part of the monograph, the author presents the evolution of Cohen’s ideas, who gradually progressed toward radical anti-psychologism. This stance is clearly reflected in his 1902 book Logik der reinen Erkenntnis, which shows Cohen as a philosopher interested in grounding the notions of philosophy and science. Cohen, then, is seen as a thinker who searches for conditions which would guarantee the objective value of cognition. Thus, his epistemological program becomes an alternativefor the phenomenology school of thought, which came to prominence in the beginning of the 20th century. Cohen remains convinced that the objective value of cognition is irrevocably connected with a search for the source. The concept which becomes crucial for his philosophy is the notion of the source (Ursprung), which for Cohen signifies a search for the rules whichgovern cognition and which ensure its objective value. What is particularly interesting about Cohen’s theory of cognition is the fact that it constitutes an attempt at a transcendental grounding of cognition, which is sometimes referred to as “a theory of cognition withoutthe subject” or “idealism without the subject.” This phrase, coined by Manfred Brelage, has its origins in the fact that Cohen’s idealism is a transcendental idealism par excellence. For that reason, Gerhard Lehmann calls Cohen “the archpriest of science.”The second part of the monograph is devoted to practical philosophy, and ethics in particular. This ethics is connected with the ethics of socialism, developed by the protoplast of the Marburg School, even though Cohen is interested not so much in the subject of the ethics itself, but rather in the grounding of ethics in science. He is convinced that while mathematical natural history has its grounding in logic, ethics has its groundings in jurisprudence. Next, the author proceeds with an analysis of the philosophy of law, whichbecomes even more interesting given the fact that Rudolf Stammler, one of the most distinguished philosophers of the law of that period, also belonged to the Marburg School. Thus, the author discusses the conception of varying content of the law of nature. Moreover, itshould also be noted that—as Claudius Müller argues in his book—during the time of the Nazi regime, libraries in Germany discarded all books by Hermann Cohen, who was Jewish, as well as those of Karl Vorländer, who was a socialist and one of Cohen’s students. Moreover, the author focuses on the philosophy of religion—crucial due to Cohen’s Judaism—as well as aesthetics and psychology. The monograph constitutes an overview of Cohen’s views, painting the thinker as a scholar determined to discover the foundation inwhich he could ground his science. This process was so crucial for the founder of the Marburg School that his philosophy is often equated with constant critique. Martin Heidegger—involved with Marburg in 1923–1928—in his book Grundprobleme der Phänomenologie (1919/20), uses the figure of Rudolf Hermann Lotze, but doesn’t directly refer to that fact. Meanwhile, Lotze, in his critique of the common practice of grounding philosophy in the theory of cognition, writes, “[…] such tasks are forced to find solutions: the constant sharpening of knives is boring when there is nothing to be cut.” This sharpening of the knives is, indeed, what seems to lie at the core of Cohen’s philosophy. Nonetheless, what this monograph aims to emphasize is the meaningfulness of the task.

Mystiker der Revolution. Der utopische Diskurs um die Jahrhundertwende. Gustav Landauer - Frederik van Eeden - Erich Gutkind - Florens Christian Rang - Georg Lukács - Ernst Bloch

Author(s): Anna Wołkowicz / Language(s): German

A mystical revolutionary discourse was created at the turn of the 19th and 20th centuries by intellectuals representing various worldviews and political beliefs – from the ethical anarchism of Gustav Landauer through the scholarly esotericism of Erich Gutkind and the Prussian conservativism of Florens Christian Range.This book is an attempt to reconstruct this discourse on the basis of texts which in many cases are not widely available and are rarely discussed, as for example, the writings of a group known as the Forte Circle – a utopian community of spiritual leaders of humanity proclaimed on the eve of the First World War.In seeking a remedy for alienation and a sense of meaninglessness the authors discussed in the book turn not only to Nietzsche and contemporary literature, but also to Jewish mysticism and the writings of Meister Eckhart, and they propose as an alternative to Postkantian philosophy and a scientific vision of the world the “mystical” model of knowledge as act. Among its propositions are: the questioning of the language of “objective” meanings and concepts in the name of the principle of performatism, the messianic deconstruction (“sacrifice”) of the cognitive and ethical subject, an antihistorical theory of history – stressing its discontinuity and existential dimension, and the epiphanic hermeneutic of metaphorized reality.Direct references to these themes can be found both in the concept of “conservative revolution” propounded by Hugo von Hofmannsthal and in various philosophers associated with the left - György Lukács, Ernst Bloch and Walter Benjamin.The book is in German.

Tożsamość narracyjna jako empiryczna podmiotowość - MacIntyre, Taylor, Ricoeur

Author(s): Katarzyna Filutowska / Language(s): Polish

Referring to the classical philosophies of subjectivity (Descartes, Kant, Hegel, Schelling) as well as to the narratology, which has its origins in the so called narrative turn in the humanities, the author discusses contemporary conceptions of the narrative identity: hermeneutical (MacIntyre, Taylor, Ricoeur) and naturalistic (Dennett, Schechtman, DeGrazia).

Błądzę, więc myślę. Co to jest błędna reprezentacja?

Author(s): Krystyna Bielecka / Language(s): Polish

The publication is concerned with the issue of thought content, interpreted in contemporary studies as mental representation. The author focuses on describing the content of false or inaccurate thoughts, i.e. on misrepresentation, and proposes her own coherence-based model of representational error. The monograph also includes a survey of other contemporary theories of mental representations.

Mistrz i kontynuator. Rene Descartes i Louis De La Forge

Author(s): Tomasz Śliwiński / Language(s): English,French,Polish

In this book a reader is presented with the crucial issues of René Descartes’ philosophy and their continuations. The field of study is limited to the philosophy of mind which in its turn sets a context for the further inquiries. According to many scholars some of the issues discussed by Descartes were not defined by him with the greatest possible accuracy. Those issues and their justifications for the form are presented. In addition to the evolution of digressions is shown, these were contructed according to the fought of Descartes’ followers especially that of Louis De La Forge

Protagoras z Abdery - sofista i wychowawca. Studium z historii filozofii wychowania

Author(s): Marcin Wasilewski / Language(s): English,Polish

Protagoras is one of the most intriguing figures in the history of human thought. Complex fate of ancient literature meant that we only know bits and pieces of his writings, mostly in the form of the famous adages and incipits. However, even these fragments, but most of all the passages that Plato and Aristotle devote to Protagoras, call into existence an image of thinker who played a prominent role in the history of areas such as philosophy (ontology and epistemology), pedagogy (theory of virtue and theory of education), linguistics, mathematics, and philosophy of the state and law

Przeszłość jako przedmiot wiedzy. Historia i filozofia w myśli średniowiecza

Author(s): Krzysztof Pomian / Language(s): Polish

The publication portrays the process of the shaping of modern concepts defining history as an academic discipline. The author moves beyond the issues of the formation of historical studies by presenting the changes in the social and world-view fabric which accompanied this process and conditioned it.

Peščani sprud

Author(s): Teofil Pančić / Language(s): Serbian

Dva predavanja

Author(s): Max Horkheimer / Language(s): Bosnian

Tekstovi predavanja iz povijesti tzv. novije filozofije, što ih je Max Horkheimer držao u Frankfurtu 1927. godine, čine bitan sadržaj njegove ostavštine. Riječ je o periodu i o misliocima od Galileia do Immanuela Kanta. A takođe je riječ i o doista (pre)obimnoj građi koju je Horkheimer izložio slušaocima. U nemogućnosti da čitaocima predočim predavanja u cijelosti, ovom prilikom sam se opredijelio da prevedem samo dva predavanja: jedno o Descartesu, a drugo o Leibnizu.

Wykłady o Bogoczłowieczeństwie

Author(s): Włodzimierz Sołowjow / Language(s): Polish

The publication contains the jottings from public lectures on the history of religion, which were delivered by “the first professional” Russian philosopher, known as “Russian Plato”. He effectively synthesised opposing 19thcentury traditions of Russian social thought, connecting them to all significant European philosophical doctrines. Sołowjow demonstrated the history of humankind as a process of God’s self-fulfilment.

Wieczory petersburskie. O doczesnym panowaniu Opatrzności

Author(s): Joseph de Maistre / Language(s): Polish

A philosophical dialogue written by the creator of traditionalist conservatism on the earthly rule of Providence, which combines literary qualities with great polemic passion. Famous for their controversiality and often quoted Joseph de Maistre’s arguments: praise of the executioner, apology of war, anti-enlightenment philippics. The age of revolution seen through the eyes of a conservative aristocrat – a devout jacobine, whose works astonish and drives to despair his admirers and opponents.

Līlā

Author(s): Iva Gjurkin / Language(s): Croatian

The translator and Indologist Iva Gjurkin wrote a novel Līlā, a story about the growing up of two friends. Gjurkin deftly meanders through their childhood and adolescence, touching upon the important points of maturing in order to speak about finding one's inner peace and content with one's self, through the Indian philosophy of play. The narration is steady and meticulous, without a lack or surplus. It is immersed in the social context of the late 20th century, and still focused on the important matter, with language sharp and precise. Gjurkin's novel is impeccably rounded, permeated by rich and deep Indian philosophy, with the relation of the absolute and the individual, so important for this novel, made available even to less curious readers. Iva Gjurkin graduated in Indian Languages and Literature, and Hungarian Language and Literature at the Faculty of Humanities and Social Sciences in Zagreb. She published essays and literary works in the magazines Scopus, Književna smotra, and Fantom slobode. She translated theroetical and literary tekst for the magazine Libra libera, and the books The Bourgeois: Between History and Literature by Franco Moretti (2015), What is Iconoclah?, From Realpolitik to Dingpolitik – or How to Make Things Public, and Reset Modernity! by Bruno Latour (2017), and Pamphlets of the Stanford Literary Lab, by Franco Moretti et al. (2018).