Mniejszości narodowe i etniczne w polityce oświatowej państwa polskiego w latach 1944 - 1966
Zasadniczym celem badania była próba opisu i ewolucji modelu polityki oświatowej państwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych w badanym okresie. W odniesieniu do koncepcji polityki oświatowej państwa polskiego wobec mniejszości narodowych podjęta została próba określenia i zastosowania autorskiej periodyzacji. Wyróżniono następujące etapy polityki oświatowej wobec mniejszości: od polityki akceptacji do polityki restrykcji (1944–1948), okres polityki unifikacji (1949–1955), okres polityki aktywizacji (1956–1960), okres polityki marginalizacji (1961–1966). Analiza zebranych danych źródłowych pozwoliła stwierdzić, że mniejszości narodowe stanowiły istotny problem w polityce oświatowej państwa polskiego w latach 1944–1966. W szczególności dotyczyło to mniejszości słowackiej, żydowskiej, niemieckiej, białoruskiej, litewskiej i ukraińskiej, czyli grup, które od przełomu lat 40. i 50. XX w. objęte zostały jednolitym modelem kształcenia, na wzór radziecki, w państwowych szkołach z niepolskim językiem nauczania. Centralnym punktem analizy uczyniono szkolnictwo dla mniejszości narodowych jako główny przedmiot polityki oświatowej wobec mniejszości. W tym zakresie analizowano sytuację decyzyjną, tj. główne uwarunkowania i czynniki polityki oświatowej, treść decyzji i dyrektyw wykonawczych (założenia organizacyjne i wychowawczo-programowe szkolnictwa dla mniejszości), proces implementacji tych decyzji (polityka w zakresie sieci szkolnej) oraz jej efekty – w aspekcie ilościowym (struktura szkolnictwa) i jakościowym (stan szkolnictwa). W badaniach nad podjętą problematyką przyjęto rozumienie polityki oświatowej wobec mniejszości jako działalność władz państwowych regulujących sytuację tych grup w dziedzinie oświaty poprzez akty normatywne i decyzje stanowiące uprawnionych organów. Należy przy tym wskazać na dwa przeciwstawne wymiary polityki oświatowej wobec mniejszości: restrykcyjny – negujący prawo tych grup do oświaty w języku ojczystym oraz kompensacyjny – afirmujący prawo do oświaty w języku ojczystym jako wartość autoteliczną lub tylko je akceptujący jako wartość instrumentalną dla osiągnięcia określonych celów politycznych. W pierwszej połowie lat 50. XX w. PZPR, zawłaszczając podmiotowość polityczną ogółu społeczeństwa, w tym mniejszości narodowych, zdecydowała o kształcie systemu oświaty. Głównym celem polityki oświatowej stała się indoktrynacja społeczeństwa. W tej sytuacji ojczysty język nauczania stanowił tylko środek do osiągnięcia tego celu, nie zaś do podtrzymania tożsamości narodowej członków tych grup.
More...
