Broken Masculinities. Solitude, Alienation, and Frustration in Turkish Literature after 1970

Author(s): Çimen Günay-Erkol / Language(s): English

Broken Masculinities portrays the post-dictatorial novel of the 1970s in all its complexity, and introduces the reader to a 1968-era Turkey, a period which challenges Turkey’s now reinforced Islamic image by portraying the quest for sexual liberation and critical student uprisings. Günay-Erkol argues that the literature written after the 1970 coup in Turkey constitutes a coherent sub-genre and needs to be considered together. These novels share a common ground which is rich in images of men and women craving for power: general isolation, sexual-emotional frustration, and a traumatic sense of solitude and alienation.This book is an original and significant contribution to two major fields of study: (1) gender and sexuality with respect to formation of subjectivity through literature, and (2) modern literature and history through the study of Turkish literature. The chief concern in this book is not only literature’s response to a particular period in Turkey, but also the role of literature in bearing witness to trauma and drastic political acts of violence—and coming to terms with them.

Ženski sud - feministički pristup pravdi

Author(s): / Language(s): Serbian

Učiteľské povolanie. Aspekty rodovej rovnosti v škole

Author(s): Jarmila Filadelfiová / Language(s): Slovak

As concerns math, I would say their performance is also about the same, because girls catch up due to their hard work. But boys are smarter at math. Girls catch up with them because they learn. So the final effect is the same. (female teacher, broader consensus)" While in many countries gender equality issues in education have been studied for several decades, in Slovakia these issues have only recently started attracting more attention. nonetheless, knowledge of gender equality in education based on systematic research is a necessary precondition for formulation of inclusive educational policies that would not leave out a single girl or boy. It is therefore important to gain insight into the overall situation of teachers as well as their behavior and attitudes towards their pupils. Interviews with teachers that are the main part of this research indicated that many gender inequalities survive in schools in Slovakia: high feminization of the teaching profession has an impact on a low social prestige of the profession and its low financial remuneration. Just like abroad, also in Slovakia teachers treat boys and girls differently and approach them with different expectations. Give the almost universal dominance of gender stereotypes also in the school setting these differences often remain hidden. It is therefore important to heighten gender sensitivity of teachers and to increase their competence in gender sensitive education and issues of gender equality. However, in order to achieve higher gender sensitivity of teachers it is also important to foster change in their social status, remuneration, working conditions and gender balance of the profession. (by the Editor)

Život van zadatih normi. Transrodnost u Bosni i Hercegovini

Author(s): / Language(s): Bosnian

Publikacija koja je pred vama nastala je na osnovu druženja, učenja i saradnje Sarajevskog otvorenog centra sa transeksualnim i transrodnim osobama, budući da su se kroz intenzivan rad sama od sebe nametnula pitanja i problemi koji se tiču njihovog svakodnevnog života, tj. zdravstvenog, pravnog, društvenog i svakog drugog položaja u BiH. Posljednjih godina sve više transrodnih i transeksualnih osoba javlja nam se za razgovor, savjet ili pomoć. Uzajamnim radom sa neformalnom grupom Trans* BiH obilježili smo i javno se oglasili povodom svih važnih datuma za transrodne osobe. Također smo zajedno organizovali i regionalnu radionicu osnaživanja trans* osoba iz BiH i regiona, nakon čega je u junu 2015. godine uslijedila i prva regionalna konferencija u BiH „Dijalog o transrodnosti“ koja je okupila trans* osobe i stručnjake i stručnjakinje koje se bave ovom tematikom, a koje dolaze iz zdravstvenog, pravnog i civilnog sektora.

Aydınlanmadan Demokratikleşmeye: Alevi Kadınlarının Aydınlanmasından Demokratik Alevi Toplumlarına

Author(s): Zeynep Arslan / Language(s): Turkish

Akademi ve bilim dünyasının cinsiyetçiliğine karşı feminist araştırmacıların, feminist bilim insanlarının başlattıkları haklı mücadele neticelerini vermekte. Bugün bilim dünyası eril araştırma yöntemlerini eleştirerek feminist araştırmacıların çalışmalarına olduğu gibi araştırma yöntemlerine de hak ettikleri ilgiyi ve değeri yavaş olsa da verme yolunda ilerliyor. Alevi kadınlar ve Alevi toplumu da artık kendilerine dair yapılan bu çalışmaları bu geniş perspektiften görerek kucaklayabilmeyi başarmalıdır. Çünkü artık Alevi toplumu ve özel olarak Alevi kadınlar hakkında araştırmalar mevcut. Bu çalışmalara yenileri eklenmekte ve eklenmeye devam edecek. Elinizdeki bu çalışma da bunlardan biri. Bilgi dünyasına kendi durduğu yerden katkıları, öneri ve eleştirileri mevcut.

NUCENÉ A KRUTÉ. Sterilizace a její důsledky pro romské ženy v České republice (1966-2016)

Author(s): Michaela Stejskalová,Elena Gorolová,Marek Szilvási / Language(s): Czech

Hronospore II

Author(s): Svetlana Slapšak / Language(s): Serbian

Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce

Author(s): Agnieszka Kościańska / Language(s): Polish

The anthropological analysis of the expert discourse of the last 40 years concerning the development of sexology in Poland. The author focuses on two aspects of sexuality: pleasure (conditions to achieve it) and violence (seeking justice in court by rape victims). Furthermore, she examines gender roles and the impact of transformations that these roles underwent on sexuality, as well as the influence of feminism on the issues discussed.

Selected Papers. Belgrade women's studies journal: Anniversary issue 1992/2002

Author(s): / Language(s): English

Father on Maternity Leave: Research on Legislative and Administrative Barriers to the Use of Maternity Leave in Bosnia and Herzegovina

Author(s): Amina Dizdar,Delila Hasanbegović / Language(s): English

The aim of this research is to determine whether fathers use maternity leave and to what extent, and whether there is space for improving the laws governing this area, as well as public policies that would increase the participation of men in family life. The ultimate goal is to increase the participation of women in the labor market by amending and applying the appropriate provisions of the current laws and implementing public policies aimed at promoting the right for both parents to use maternity leave. In the first part of the research, we present the legal framework for regulating maternity leave, that is, we analyze the most important provisions of the Labor Law in B&H Institutions, FB&H Labor Law, RS Labor Law and District Brčko of B&H Labor Law, Law on Social Protection, Protection of Civilian Victims of War and Protection of Families with Children (Federation of Bosnia and Herzegovina) i.e. the laws on child protection (Republika Srpska and District Brčko), as well as accompanying bylaws. The second part contains basic information on the administrative procedures for using maternity leave, on the number of fathers who submitted a request for compensation instead of salary during maternity leave, and on the competent bodies for deciding on this issue. The research has shown that only 0.36% of fathers exercised the right to compensation instead of salary during maternity leave. In the third part, we analyzed the responses of 500 fathers who were surveyed by the public opinion polling agency and who had a child between 2016 and today,1 as well as the responses of eight fathers who used maternity leave during this period, and who were interviewed in focus groups. We chose this period because it was only in 2016 that this right was guaranteed to fathers as well. More than half (57.8%) of the surveyed fathers responded that they were not familiar with the right to use maternity leave. 73.4% of fathers said that they would have used maternity leave if they had known that this possibility existed. 28.8% of fathers were informed about this right by their employers. Out of the total number of fathers who did not use maternity leave, 49.7% of fathers did not know they could exercise this right, i.e. they were not sufficiently informed about the possibilities. 11.2% of fathers believe they do not need maternity leave because women are the ones who take care of children. 6.3% of fathers believe that no one exercises this right. 55.2% of fathers believe that the term parental leave is more appropriate compared to the term maternity leave, which is currently being used in labor laws. In the end, based on the collected data and findings obtained, we made recommendations, which the state should apply in order to enable both fathers and mothers to exercise this right equally. Given that a large number of fathers (more than half) stated they did not know about the possibility of using maternity leave, it is necessary to implement appropriate campaigns to raise awareness, but also to require employers to introduce the employees with their rights. In addition, the laws don't provide the same type of protection to fathers taking maternity leave as for mothers, and it is necessary to amend labor laws and other regulations that govern this area so that fathers also receive compensation while using maternity leave, have the right to leave in case of stillbirth, and have a guaranteed period of maternity leave that cannot be waived or transferred to the mother, in accordance with the European Union Directive on Work-Life Balance for Parents and Carers.

Od podrške do prihvatanja - Priručnik za inkluzivnu psihološku, psihoterapijsku i druge vidove sveobuhvatne podrške LGBTI osobama

Author(s): Zvjezdana Savić,Marija Šarić,Vladana Vasić / Language(s): Bosnian

U Bosni i Hercegovini još uvijek nije pogodna društvena klima u kojoj su LGBTI osobe ohrabrene i podržane u pristupu uslugama brige o mentalnom zdravlju u okviru zdravstvenog i sistema socijalne zaštite koji bi pružali inkluzivne i senzibilizirane usluge. Ovu činjenicu adekvatno oslikava istraživanje potreba i problema LGBTI osoba u Bosni i Hercegovini1 koje je proveo Sarajevski otvoreni centar 2017. godine, a koje je otkrilo da oblici isključujućih i nasilnih interakcija prema LGBTI osobama uzrokuju ozbiljne psihološke poteškoće ili krize. Naime, više od polovice LGBTI ispitanika_ca smatra da je imalo psihološke poteškoće ili krize zbog društvenog tretmana. Stres, odnosno epizode stresa, stanje je koje doživljava čak 87,7% ispitanika_ca od onih koji_e navode psihološke poteškoće. Što se tiče ozbiljnijih psiholoških poteškoća, depresije ili epizoda depresije, smatra se da ih je 70,9% ispitanika_ca doživjelo, dok je 64% ispitanika_ca koji_e su prošli_e psihološke poteškoće zbog odnosa društva prema svom identitetu doživjelo anksioznost i napade panike. Čak 38,4% ispitanika_ca imalo je suicidalne misli i/ili pokušaje samoubojstva. Ni poremećaji prehrane nisu beznačajno stanje, a gotovo trećina ispitanika_ca ih je doživjela. Međutim, ono što je istraživanje pokazalo jeste da LGBTI osobe nerado traže stručnu psihološku podršku zbog nedostatka povjerenja u postojeće službe i straha od autovanja. Kao neke od glavnih razloga zašto ne traže stručnu pomoć navode strah od otkrivanja svog LGBTI identiteta, sumnju da im ova usluga pomaže, nedovoljne kompetencije i senzibilnost, kao i nedostatak finansijskih sredstava za osiguranje usluga stručne pomoći. Neizvjesna je i dostupnost i pristup psihosocijalnim i uslugama vršnjačkog savjetovanja. LGBTI osobe izvan Sarajeva imaju ograničen pristup senzibiliziranoj i prilagođenoj psihosocijalnoj podršci za rješavanje ozbiljnih posljedica koje donosi diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije/rodnog identiteta/spolnih karakteristika, kao što su teška depresija i anksioznost, suicidalne misli, ozbiljna ugrožavanja punog učešća u društvenom životu, posebno u obrazovanju i na radnom mjestu. S druge strane, trenutno postoje samo dvije organizacije u cijeloj BiH, obje smještene u Sarajevu, koje pružaju kontinuiranu senzibiliziranu i stručnu vršnjačku i psihosocijalnu podršku LGBTI osobama besplatno2 . Druge organizacije ili nisu senzibilizirane ili nemaju potreban doseg, resurse, iskustvo i priznanje unutar LGBTI zajednice. provode projekat pod nazivom „Regionalizacija LGBTI inkluzivne psihosocijalne podrške i pristupa uslugama mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini“, koji finansira Evropska unija. Projekat ima za cilj stvoriti okruženje u kojem će LGBTI osobe biti ohrabrene i podržane u pristupu sistemima mentalnog zdravlja koji pružaju inkluzivne i senzibilizirane usluge, te ojačati i proširiti institucionalnu mrežu (centri za mentalno zdravlje i centri za socijalni rad) i mrežu organizacija civilnog društva iz Tuzle, Mostara, Zenice, Prijedora, Banjaluke, Bijeljine i Doboja koje pružaju psihosocijalnu podršku za LGBTI osobe u BiH. S druge strane, projekat teži jačanju LGBTI zajednice i njihovom osnaživanju u pogledu očuvanja blagostanja i brige za vlastito mentalno zdravlje – kako na adekvatne i pristupačne načine da koriste postojeće usluge psihosocijalne podrške. U svemu tome cilj jeste podići i svijest javnosti o efektima tzv. manjinskog stresa na mentalno zdravlje LGBTI zajednice. Upravo zbog edukacije, osnaživanja i osiguranja dodatnih resursa primarno za stručnjake_inje iz oblasti mentalnog zdravlja i socijalne zaštite, ali i LGBTI osobe i njihove obitelji, kreiramo priručnik koji je pred vama. Priručnik smo podijelili na dva dijela: prvi koji daje pregled ljudskih prava i sloboda LGBTI osoba u Bosni i Hercegovini, i iz pravno-aktivističke perspektive nudi korake za postupanje sa LGBTI osobama, stvaranje sigurnog okruženja od predrasuda, diskriminacije i nasilja, posebno u slučajevima nasilja u obitelji i vršnjačkog nasilja; drugi koji nudi stručne smjernice za sveobuhvatnu psihoterapijsku, psihološku i druge vidove specifične podrške LGBTI osobama i njihovim raznolikim identitetima, u potrazi za načinima kako se nositi sa poteškoćama i izazovima sa kojima se susreću u društvu. Želimo da ova publikacija bude koristan i vrijedan alat za jačanje kapaciteta i dodatno obučavanje specijaliziranih ustanova za mentalno zdravlje i socijalnu zaštitu te organizacija civilnog društva koje pružaju ove usluge. Budući da je zaštita mentalnog zdravlja okružena stigmom i predrasudama, neophodno je podići svijest LGBTI zajednice, stručne i šire javnosti o važnosti održavanja vlastitog blagostanja, brige o mentalnom zdravlju i traženja podrške pružatelja usluga. U tom smislu se nadamo da će priručnik doprinijeti uspostavljanju održivog sistema pružanja psihosocijalne podrške LGBTI osobama od organizacija civilnog društva, javnih ustanova i na mjestima na kojima do sada nije bio dostupan.

Analiza sudske prakse u predmetima nasilja u porodici u Bosni i Hercegovini

Author(s): Maida Ćehajić-Čampara,Nejra Veljan / Language(s): Bosnian

Uvrštavanjem nasilja u porodici u krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine (2000. g. u Krivični zakon Republike Srpske, 2003. g. u krivične zakone Federacije Bosne i Hercegovine i Brčko distrikta BiH) inicirano je društveno sankcionisanje ovog krivičnog djela. Na taj način je nasilje u porodici izašlo iz privatne sfere i definisano je kao krivično djelo sa svojim kvalifikatornim oblicima, koje se rješava unutar krivičnopravnog sistema u BiH. Unapređenje sudskog odgovora na nasilje u porodici je veliki izazov, jer predstavlja izuzetno složeno socio-kriminološko pitanje, sa kojim se suočavaju profesionalne pravne zajednice širom svijeta. Pravosuđe u BiH ima mogućnost da doprinese društvenoj promjeni kad je u pitanju nasilje u porodici tako što će osigurati da svi akteri zauzmu profesionalan i dosljedan pristup prilikom rješavanja slučajeva nasilja u porodici. Sudije i sutkinje imaju ključnu ulogu u postizanju oštrije društvene osude kroz sankcionisanje počinilaca koje pokazuje i osudu i razumijevanje problema nasilja u porodici, dok tužioci i tužiteljice imaju značajnu ulogu u blagovremenom procesuiranju počinilaca i zaštiti prava žrtava nasilja u porodici. Istraživanja pokazuju da dosljedan odgovor krivičnopravnog sistema ima efekt preventivnog djelovanja, jer se stvara povjerenje žrtava u rad sistema, a počinioci nasilja su svjesni izvjesnosti sankcije za izvršeno djelo. U BiH se primjenjuje nekoliko pristupa u cilju unapređenja odgovora pravosuđa na nasilje u porodici; pružanje edukacija za sudije i tužioce, jačanje multidisciplinarnog pristupa pružanja podrške, razvoj materijala, analiza presuda i praćenja suđenja. Ipak, i dalje u sudskoj praksi dominiraju prakse izricanja uslovnih osuda, blaže kvalifikacije krivičnog djela nasilja u porodici, nespremnost da se nasilje u porodici procesuira u stjecaju s drugim kaznenim djelima, te odmjeravanje kazne na granici ili ispod granice propisane zakonom. Prepoznavši značaj unapređenja odgovora pravosuđa na nasilje u porodici i jačanja dosljednosti sudske prakse, u okviru projekta Rod i pravosuđe u BiH, 2012. g. formiran je sudijski panel, čiji je cilj bila izrada specifičnog priručnika za sudije koji rade na procesuiranju slučajeva nasilja u porodici. Rad panela, kojem su podršku pružili DCAF-a i AI, rezultirao je izradom PRIRUČNIKA: Sudska razmatranja slučajeva nasilja u porodici u Bosni i Hercegovini (u daljem tekstu: Priručnik), kao materijala koji su izradile sudije za sudije u cilju unapređenja sudske prakse. Osvrćući se na izvještaj OSCE-a iz 2011. godine, međunarodnu sudsku praksu i analizu sudskih predmeta iz oblasti nasilja u porodici, panel je dao preporuke o ocjeni olakšavajućih i otežavajućih okolnosti u slučajevima nasilja u porodici, zaključivši da je postojeća ocjena okolnosti glavni faktor neadekvatnog sudskog odgovora na krivično djelo nasilja u porodici u BiH. Visoko sudsko i tužilačko vijeće prepoznalo je Priručnik kao veoma značajan materijal za unapređenje sudske prakse. Priručnik je do kraja 2015. g. dostavljen svim pravosudnim institucijama u BiH, te su u skladu sa Priručnikom razvijeni edukativni materijali koji su prihvaćeni od strane entitetskih centara za edukaciju sudija i tužilaca. U okviru programa obuka, čiji je cilj bila provedba Priručnika, educirano je preko 200 sudija i tužilaca. Obuke su organizovane u saradnji sa CEST FBiH, CEST RS, entitetskim udruženjima tužilaca, Udruženjem žena sudija u BiH te Udruženjem stručnih saradnika u BiH. Cilj predmetnog istraživanja je analiza primjene Priručnika u sudskoj praksi BiH i evidentiranje promjena u procesuiranju slučajeva nasilja u porodici od 2011. godine, kada je provedena analiza Misije OSCE-a u BiH Krivična odgovornost i sankcioniranje počinilaca nasilja u porodici: Analiza i preporuke o krivičnopravnim sankcijama u predmetima nasilja u porodici u Bosni i Hercegovini. Istraživanjem se željelo utvrditi da li je Priručnik imao utjecaja na rad sudija, te da li su provedene edukacije utjecale na kvalitet sudskih presuda. Analizom je obuhvaćeno ukupno 150 predmeta nasilja u porodici iz 2016. g. Interpretacije iz analize su dodatno obaćene kvalitativnim intervjuima sa 24 sudije i sutkinje, koji imaju višegodišnje iskustvo u radu sa slučajevima nasilja u porodici. Analiza prvostepenih presuda je pokazala da su glavni problemi u sudskom odgovoru na nasilje u porodici: povremeni nekritički pristup u odlučivanju prilikom potvrđivanja optužnice od strane sudija za prethodno saslušanje, izricanje sankcija pri donjoj granici ili ispod propisanog zakonskog minimuma, pretežno izricanje uslovnih osuda, pa čak i u slučajevima kvalifikovanog oblika krivičnog djela nasilja u porodici, izostanak opozivanja uslovnih osuda nakon ponovnog počinjenja krivičnog djela u periodu provjeravanja, te stereotipna ocjena olakšavajućih i otežavajućih okolnosti prilikom odluke o sankciji, čime se ne uzima u obzir specifičnost problema nasilja u porodici.

Crnogorska obrazovna politika i seksualna orijentacija: zastupljenost LGBT tema u školskim programima i udžbenicima

Author(s): Aleksandar Saša Zeković / Language(s): Montenegrine

Obrazovanje predstavlja ključni sektor za razvoj i napredak svakog društva. U političkom i ekonomskom diskursu Crne Gore obrazovanje dominira kao ključni resurs sveukupnog razvoja. U tom kontekstu, u posljednjoj deceniji, uloženi su intenzivni napori, uključujući i značajne resurse, kako bi se nacionalni obrazovni sistem poboljšao i modernizovao. Trajna intencija obrazovnog sistema je da podrži dalji razvoj Crne Gore kao građanske, demokratske i države socijalne pravde, utemeljene na vladavini prava i da pruži ključni doprinos ekonomskom i društvenom razvoju zemlje, naročito kroz očuvanje i dalje unapređenje ljudskih prava i temeljnih sloboda. Udžbenik je i dalje vodeće nastavno sredstvo pomoću kojeg učenici/ ce stiču odgovarajuća znanja i vještine. Značaj i moć udžbenika je zaista velika jer sasvim legitimno obezbjeđuje transfer društveno poželjnih znanja, vrijednosti i obrazaca ponašanja na mlade generacije. Zato je i važno da se ravnopravnosti, tolerancija i društveno prihvatanje LGBT osoba nađu u njemu. Putem udžbenika se realizuje nastavna komunikacija. Ona se postepeno upotpunjuje drugim sredstvima i dostignućima informacione tehnologije. Možemo konstatovati da su crnogorski udžbenici, u posljednjoj deceniji, prošli kroz značajan kvalitativni razvojni put, po pitanju sadržaja, strukture, grafičke i vizuelne opreme i ukupnog vizuelnog identiteta. Svakom udžbeniku predstoji predmetni program. Iako je obrazovni sistem uglavnom centralizovan, a u kreiranje obrazovne i udžbeničke politike uključen relativno ograničen broj ljudi, s punom odgovornošću se može reći da su crnogorski predmetni programi uglavnom široko postavljeni i da autorima/ kama udžbenika pružaju dovoljno stvaralačke slobode i prostora za afirmisanje rodnog i seksualnog obrazovanja i tema neophodnih za razvijanju fleksibilne ličnosti, spremne na razumijevanje i prihvaćanje učenika/ca različitih od sebe. Drugo je pitanje što nijesu svi autori/ke iskoristili, na odgovoran i profesionalan način, datu slobodu. Sigurno je da su svi oni, u datom trenutku, pružili najbolje od sebe. Ipak, treba imati u vidu i njihova sopstvena ograničenja, limitirana znanja i iskustvo, znatnim dijelom stečena u nedemokratskom i zatvorenom političkom, pa i obrazovnom sistemu. Obrazovnu i udžbeničku politiku, u crnogorskim prilikama, ne možemo posmatrati izolovano od ukupnog političkog, društvenog i ekonomskog konteksta. Zato i možemo reći da predmetni programi i posebno predmetni udžbenici, koji ih prate, nijesu neutralni. Tematika za koju pokazujem interesovanje ovom analizom u ukupnom političkom kontekstu se ignoriše i ne otvara. Radi se o temi koja spada u „drugo“, „ostalo“ i „manje važno“. Takav pristup se nastavlja odnosno ispoljava i u obrazovnom sistemu. Da su udžbenici u potpunosti neutralni i profesionalni oni bi, bez rezervi, bili jednako orijentisani, s odgovarajućim sadržajima, na usvajanje i poštovanje svih ljudskih prava i sloboda. Udžbenici bi tako na mnogo konkretniji i djelotvorniji način bili u funkciji prevencije nerazumijevanja, netolerancije, socijalne isključenosti i diskriminacije i kreiranja buduće društvene kohezije. Pristup „ćutanja“, uglavnom prisutan u našim udžbenicima kada je riječ o LGBT fenomenu, nije saglasan sa promovisanim ciljevima javnog obrazovanja. Ipak, on je sasvim u skladu sa postojećim političkim miljeom i javnim mnjenjem, projektovanim višedecenijskim, neutemeljenim tretiranjem različitih seksualnih orijentacija, postojanja i inkluzije LGBT osoba. Udžbenik se u tom okviru prepoznaje kao instrument usmjeren „na interiorizaciju parcijalnih društveno-pozitivnih vrijednosti, činjenica ili normi društvenoga života, pri čemu se polazi od konkretnih interesa onoga tko inicira i organizira odgojni čin, a zanemaruje ili samo prividno zastupa interes odgajanika”. Sadržajna analiza udžbenika pokazala je kako crnogorski udžbenici u cjelini promovišu ljudska prava i pružaju, relativno uspješno, temeljne smjernice za razvoj demokratske političke kulture mladih. Ipak, udžbenici uglavnom zapostavljaju prikaze i raspravu o brojnim društveno osjetljivim temama kao što su, između ostalih, prava osoba koje pripadaju seksualnim manjinama, različita seksualna orijentacija, istopolne zajednice i familije. Crnogorski udžbenici nemaju negativnih sadržaja o seksualnoj orijentaciji, ali je uglavnom ignorišu. Time se Crna Gora, ipak, pozitivnije legitimiše u odnosu na neke regionalne primjere - Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija - u kojima su registrovani neprimjereni i otvoreno diskriminirajući i naučno neutemeljeni stavovi. Tranzicija i evropske integracije zemlje pred udžbeničkom politikom i pristupima stavljaju dodatnu odgovornost. To je upravo i šansa za otklanjanje uočenih nedovoljnosti. U slučaju postojanja političke i profesionalne volje, postojeći institucionalni okvir, što je veoma značajno i pohvalno, omogućava brzo i djelotvorno upotpunjavanje realizacije nastave, sadržajnije uključivanje LGBT tema i punu integraciju LGBT pitanja u sve relevantne, već odobrene, udžbenike kroz njihova naredna izdanja. Iz Vlade Crne Gore najavljeno je da će svi odobreni udžbenici, prilikom njihovog reprint izdanja, biti jezički prilagođavani pravopisu i gramatici crnogorskog jezika.2 To je, možda, i sasvim realna, operativna i najekonomičnija prilika za odgovorajuće integrisanje LGBT fenomena u udžbeničke sadržaje na koje ova analiza ukazuje.

Montenegrin educational policy and sexual orientation: representation of LGBT topics in school curricula and textbooks

Author(s): Aleksandar Saša Zeković / Language(s): English

Education represents a key sector for the development and advancement of any society. In Montenegrin political and economic discus education dominates as a key resource of the overall development. In this context, in the last decade, substantial efforts have been made, as well as significant resources allocated, in order to improve and modernize national education system. Permanent intention of the education system is to uphold further development of Montenegro as civic, democratic and social justice state, based on the rule of law and to provide key contribution to economic and social development of the country, especially through fostering and further advancement of human rights and fundamental freedoms. The textbooks still represent the main teaching tool, through which students gain adequate knowledge and skills. Importance and power of the textbooks is great indeed, because it legitimately provides for transfer of socially desirable knowledge, values and behavior patterns to young generations. For that reason it is important that equality, tolerance and social acceptance of LGBT persons are to be found in them. Teaching communication is realized through textbooks. It is gradually complemented by other means and achievements of information technology. We can conclude that in the last decade Montenegrin textbooks have undergone significant qualitative development in terms of the content, structure, graphic and visual equipment and total visual identity. Every textbook is based on the course curriculum. Even though the educational system is mainly centralized, and relatively limited number of people is involved in creation of educational policy and preparation of textbooks, it can be said with full certainty that Montenegrin course curricula are mainly widely set and that they provide to the authors of textbooks enough creative freedom and space for affirmation of gender and sex education and topics necessary for development of flexible personality, willing to understand and accept students different from themselves. The fact that not all authors have used in a reasonable and professional manner given freedom is another issue. It is certain that all of them, in a given moment, gave their best. However, we should take into consideration their limitations, limited knowledge and experiences, gained to a large extent in undemocratic and closed political and educational system. Education and textbook policy in Montenegrin circumstances cannot be viewed separate from the overall political, social and economic context. That is why we can say that curricula and especially accompanying course textbooks are not neutral. The topic of interest of this analysis is ignored and not mentioned in the overall political context. It is a topic that falls into the category “secondary”, “other” and “less important”. This approach is continued and manifested in the education system as well. If the textbooks were completely neutral and professional they would, without reservations, be equally oriented, with appropriate contents, to adoption and respect of all human rights and freedoms. In that manner the textbooks would in much more concrete and efficient way work on prevention of misunderstanding, intolerance, discrimination and creation of future social cohesion. . “Keeping quiet” approach that is mainly present in our textbooks when it comes to LGBT phenomenon is not in accordance with proclaimed objectives of public education. However, it is fully in line with the existing political milieu and public opinion, projected by decades’ long unfounded treatment of different sexual orientations, existence and inclusion of LGBT persons. In that context, the textbook is recognized as an instrument aimed at “internalizing partial positive social values, facts or norms of social life, which proceeds from the specific interests of those who initiate and organize educational process, and neglects or only seemingly advocates the interest of students”. Content analysis of the textbooks has shown that Montenegrin textbooks in general promote human rights and provide, relatively successfully, basic guidelines for the development of the democratic political culture of the young. However, the textbooks mostly neglect presentations and discussion about numerous socially sensitive topics, such as, among other, the rights of persons belonging to sexual minorities, different sexual orientations, samesex communities and families. Montenegrin textbooks do not have negative contents regarding sexual orientation, but are mainly ignoring this issue. Thus, Montenegro is a more positive example in this context as compared to some regional examples, such as Croatia, Bosnia and Herzegovina and Serbia where there are registered examples of inappropriate and openly discriminatory and scientifically unfounded opinions. Transition and European integration of the country put additional responsibility before the textbook policy and approaches. This is indeed a chance to remove some of perceived inadequacies. When there is political and professional will, the existing institutional framework, and this is very important and commendable, enables fast and efficient completion of the teaching process, more substantial involvement of LGBT topics and full integration of LGBT issues in all relevant, already approved, textbooks through their new reprint editions. The Government of Montenegro has announced that all approved textbooks will in the reprint editions be adapted to linguistic spelling and grammar of the Montenegrin language.2 This is, maybe, quite realistic, operational and financially viable opportunity for adequate integration of LGBT phenomenon in textbook contents discussed in this analysis.

Politicizing sexual orientation: the inclusion of LGBTI rights into political party agendas

Author(s): Wanda Tiefenbacher / Language(s): English

Over the past years, the “LGBTI agenda” (Lesbian, Gay, Bisexual, Trans- and Intersexual) has gained support throughout various political systems. Particularly in the European Union, political parties continue to involve the “LGBTI agenda” into their party manifestos, thus providing the LGBTI community with a political outlet through which to advance their interests, as well as to secure equal opportunities and the respect of human rights.

Politizacija seksualne orijentacije: uključivanje LGBTI prava u programe politickih partija

Author(s): Wanda Tiefenbacher / Language(s): Montenegrine

Posljednjih nekoliko godina, “LGBTI pitanja” (Lezbijke, Gej, Biseksualci, Transrodne osobe i Interseksualci) su ostvarila podršku u različitim političkim sistemima. Naročito u Evropskoj uniji političke partije nastavljaju da uključuju “LGBTI pitanja” u partijske programe, pružajući LGBTI zajednici tako političku platformu preko koje može ostvariti svoje interese i osigurati jednake šanse i poštovanje ljudskih prava.

NE diskriminaciji, DA različitosti! - Smjernice za izvještavanje medija o LGBTIQ zajednici

Author(s): Duška Pejović / Language(s): Montenegrine

Mnogi ljudi stigmatizovani su zbog njihove stvarne ili percipirane seksualne orjentacije i ne mogu u potpunosti da uživaju univerzalna ljudska prava. Prava LGBTIQ osoba dio su korpusa međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda koja baštine sve demokratske države i zaštićena su međunarodnim i domaćim aktima. Sloboda, pravednost i jednakost u različitostima osnova su za život dostojan čovjeka. Biti slobodan da se krećeš, misliš, govoriš, živiš i voliš koga želiš odlike su progresivnih društava sa najvišim demokratskim standardima. Neusaglašenost sa rodnim stereotipima o muževnosti i ženstvenosti u jednom društvu rađa neprijateljstvo i diskriminaciju prema osobama koje svoje intimne, romantične ili supružničke veze zasnivaju sa osobama istog pola. Za napredak jednog društva od izuzetne je važnosti da postoji svijest o ljudskim pravima i slobodama. Ako ljudi masovno nijesu uvjereni da svako ima pravo na ove slobode, onda je teško očekivati društveni progres. U crnogorskom društvu i dalje žive predrasude i stereotipi o tome da postojanje LGBTIQ osoba dovodi do kršenja morala, tradicije i opšteprihvaćenog ponašanja i načina života. Zato je potrebna promjena stavova građana i građanki i prihvatanje i uvažavanje različitosti. Podaci govore da se Crna Gora kreće u dobrom pravcu na polju zaštite LGBTIQ prava, a međunarodne i domaće organizacije pozivaju na nastavak borbe protiv homofobije i transfobije uključujući sistematske aktivnosti podizanja svijesti kroz edukaciju. Istraživanje Centra za građansko obrazovanje (CGO) iz februara 2019. godine, u okviru projekta “NE diskriminaciji – DA različitostima”, pokazalo je da postoji napredak u stavovima javnog mnjenja u Crnoj Gori o LGBTIQ populaciji u odnosu na 2016.godinu1 . Bilježi se pozitivniji stav u odnosu na LGBTIQ osobe, ali generalno i veća tolerancija nego u prethodnom istraživanju. Za razliku od jedne petine u ranijem periodu, sada polovina ispitanika smatra poželjnim prisustvo naučnog diskursa u javnosti o problemima vezanim za LGBTIQ osobe, a 73% građana podržava da njihova djeca prisustvuju naučnim predavanjima o ovim temama. Čak tri četvrtine ispitanika odlučilo bi se za vrhunskog hirurga bez obzira na to koja je njegova seksualna orjentacija. Istovremeno, raste udio onih koji vjeruju da je priča o LGBTIQ osobama prenaglašena, a svega 27% bilo bi spremno da podrži odmah i u potpunosti svoje dijete kad sazna za njegovu ili njenu drugačiju seksualnu orjentaciju. Sa 70 na 50% opala je podrška građana stavu da LGBTIQ osobe mogu u javnosti izražavati svoje emocije. Ipak, danas je značajno manji broj onih koji opravdavaju verbalno i fizičko nasilje nad LGBTIQ osobama, a 81% je onih koji bi svjedočili o takvom nasilju jer smatraju da niko ne treba da trpi nasilje zbog različitosti. Sve više građana vjeruje i da se Povorka ponosa organizuje sa ciljem ukazivanja na diskriminaciju LGBT osoba - danas je to 53%, za razliku od 36% u 2016. Kada je u pitanju izvještavanje medija o Povorci ponosa, četiri od deset građana smatraju da mediji izvještavaju neutralno dok četvrtina vjeruje da mediji ne bi trebalo da informišu o tome. Istraživanje je, takođe, pokazalo da političke partije mogu biti proaktivnije u zastupanju LGBTIQ prava jer bi im to sada donosilo manje negativnih poena nego ranije. Građani kao najodgovornije za borbu protiv homofobije izdvajaju Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, obrazovne institucije i nevladine organizacije. „Stav prema LGBTIQ osobama u Crnoj Gori definitivno doživljava značajne promjene u pozitivnom smislu što daje vjetar u leđa svima nama koji se borimo za ostvarivanje prava svih osoba bez obzira na seksualnu i rodnu orjentaciju. Ovo istraživanje može biti i najava nove zrelosti crnogorskog društva kad je u pitanju tolerancija i prihvatanje”, poručili su iz CGO-a. No, iako je istraživanje pokazalo da je za usvajanje Prijedloga Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola porasla podrška ispitanika sa 18 na 55%, ovak zakonski tekst ipak nije izglasan u Skupštini Crne Gore. Nakon glasanja u Parlamentu 31.jula 2019.godine, nevladine organizacije koje se bave zaštitom LGBTIQ prava poručile su da je to veliki poraz za demokratiju i evropski put Crne Gore, ali da ih to neće pokolebati da nastave borbu za svoje dostojanstvo i boljitak cjelokupnog društva.

Women's Security in Local Communities

Author(s): Sabahudin Harčević,Lajla Leko / Language(s): English

The Centre for Security Studies (CSS) has the honor to present a publication „Security of women in local communities“ which unifies findings and the results of research conducted within the six-month project "Improvement of Women's Safety and Security in Local Communities - AwareBiH". This project is financially supported by the Government of Canada through the Canada Fund for Local Initiatives (CFLI). The aim of this project is to sensitize society, especially representatives of the security sector, as well as the legislative and executive authorities on the perception of security from a woman’s perspective. This would contribute to greater visibility and the introduction of a gender perspective in security, especially when it comes to policy creation and the process of its implementation. The project included three key activities. The first project activity was related to research, precisely, surveying a representative sample of women from Sarajevo, Banja Luka and Mostar. The questionnaire was focused on factors influencing the respondents' feeling of safety in their local communities. In addition, the research included women's perceptions of police officers and other relevant security issues. As part of the first activity, online interviews of women in BiH have been conducted, through which we asked them to make a recommendations on how they consider their fellow citizens can contribute to a better feeling of safety in their local communities/places of residence. The second activity included writing a report on the findings of the conducted research. The third activity included a public campaign aimed at presenting the findings of the conducted research. In summary, the project seeks to contribute to the improvement of women's safety in local communities, pointing out issues that affect women's safety based on their experiences and presenting the results of the analysis to the key actors and the general public. We would like to thank the Government of Canada for the financial support of the realization of this project through the CFLI.

Univerziteti između meritokratije i patrijarhata : žene i moć delanja

Author(s): Irena Fiket,Balša Delibašić,Gazela Pudar Draško / Language(s): Serbian

This study investigates the power of action of high-ranking women at state universities in Serbia and their role in improving the position of other women. The goal was to examine how they themselves view their life and career path, and whether they believe that being a woman played a role in that path. The goal of the research was to deconstruct gender stereotypes and boundaries in the most educated layers of society in order to achieve greater gender equality. The study thematizes the differences between women and feminists in academic positions, where the latter is characterized by an awareness of gender inequality as an intersectional phenomenon that permeates higher education and science, as well as a commitment to changes in the direction of greater social equality.

SEKSUALNO I REPRODUKTIVNO ZDRAVLJE I PRAVA ŽENA U SRBIJI PRONATALNA POLITIKA NASPRAM LJUDSKIH PRAVA

Author(s): Not Specified Author / Language(s): Serbian

The European Commission's Report for Serbia in 2020 indicates the lack of an action plan and adequate finances to ensure the implementation of the National Program for the preservation and improvement of the sexual and reproductive health of the citizens of the Republic of Serbia, as well as improved access to quality services in this area. The same was repeated in the Report of the European Commission for Serbia in 2021. Also, in the EU Gender Action Plan III for implementation in Serbia, the promotion of sexual and reproductive health and rights is one of the five thematic areas, and the intended specific goal refers to the legislative, as well as the political and social environment that enables women and girls to access quality care and services related to sexual and reproductive health and protects their sexual and reproductive rights.