Publisher: Centar za građansko obrazovanje (CGO)

Facts and prejudices - financing of non-governmental organisations and political parties from public funds

Facts and prejudices - financing of non-governmental organisations and political parties from public funds

Author(s): Nikola Djonović,Boris Marić,Željka Ćetković,Snežana Kaluđerović / Language(s): English

Keywords: Montenegro; public finances; political parties; policy; financing;

Publication Facts and Prejudices – Financing of Non-governmental organisations and Political parties in Montenegro from Public funds – is part of the project “For better public financing for NGOs!” funded by the European Union and Balkan Public Policy Fund, within the BCSDN “IPA Balkan CS Acquis: Strengthening the Advocacy and Monitoring Potential and Capacities of CSOs” project. Facts and prejudices – Financing of Nongovernmental organisations and Political parties in Montenegro from Public funds provides and overview of legislative and institutional system of financing of NGOs from public funds, along with the recommendations which should be taken into account to improve current state of affairs. Likewise, it reflects on practice in this area during previous three years through the functioning of existing mechanisms of financing, but also indicates on phenomenon of discretionary decision-making in terms of the support to nongovernmental organisations by state bodies. Furthermore, it reflects on regulations that regulate the financing of political parties and practices in Montenegro, as well as on regional and EU level. This publication is a result of months of research on the financing of non-governmental organisations and political parties from public funds of Montenegro. It was produced based on the analysis of legislative framework within respective areas; reports of competent institutions, local selfgovernments, relevant NGOs in Montenegro; data received based on the application of Free Access to Information Law; search of web pages of institutions/organisations; and media archives.

Parliamentary elections of 2009 - Contribution to the development of political memory in Montenegro

Parlamentarni izbori 2009. - Prilog razvoju političkog pamćenja u Crnoj Gori

Author(s): Daliborka Uljarević / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; elections; politics; Parliamentary elections; 2009;

Political doctrines

Političke doktrine

Author(s): Radovan Radonjić / Language(s): Montenegrine

Keywords: politics; political doctrines; political systems;

Svojevremeno je Žan Žak Ruso, začuđen mnogim prazninama, dilemama i nedorečenostima u političkoj misli svog vremena, zapisao: „Teško mogu da shvatim kako to da u jednom vijeku u kome je svima tobože toliko stalo do lijepih znanja, ne mogu da se nađu dva složna čovjeka, oba bogata, jedan novcem, drugi duhom, pa da jedan žrtvuje dvadeset hiljada srebrnjaka, a drugi deset godina života radi jednog slavodobitnog putovanja oko svijeta, da bi proučili, ne uvijek samo kamenje i biljke, nego jednom već i čovjeka i njegova ponašanja, dvojica kojima bi, poslije toliko vjekova posvećenih premjeravanju i posmatranju doma, palo najzad na pamet da upoznaju njegove stanovnike“. Nešto slično, s jednako dobrim razlozima, mogao bi da kaže i bilo koji savremeni analitičar misaonih dometa u oblasti politike i političkog. On bi, naime, isto kao i Ruso, mogao da primijeti da u mnogim slojevima naučne i teorijske misli okrenute politici i političkom i dalje ima puno neapsolviranih pitanja, kao što i u sferi emocionalnog, gdje se vrši konverzija saznajnih “imputa” u aksiološkoetičke racionalizacije i sudove, ima kojekakvih primjesa transcendentalnog, dvosmislenog ili tek prepoznatog kao problem. Ono u čimu se ovaj potonji vjerovatno ne bi saglasio sa Rusoom, bila bi ocjena da se osnovni razlog za „nedovoljnu upoznatost stanovnika svijeta sa sobom“, kad je u pitanju politička naučna i teorijska misao, ne nalazi toliko u nedovoljnom broju bogatih novcem i obdarenih umom koji bi zdušno prionuli tom poslu, koliko u tome da se radi o zahtjevu koji, sve i kad bi se htjelo, nije moguće jednokratno ostvariti.

Do and how do municipalities in Montenegro fight against corruption? - The results of local self-governments in the application of mechanisms of prevention and fight against corruption at the local level in Montenegro - Annual report

Da li se i kako opštine u Crnoj Gori bore protiv korupcije? - Rezultati lokalnih samouprava u primjeni mehanizama prevencije i borbe protiv korupcije na lokalnom nivou u Crnoj Gori - godišnji izvještaj

Author(s): Ana Nenezić / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; municipalities; corruption; prevention and fight; transparency; governance; report;

Izvještaj Da li se i kako opštine u crnoj gori bore protiv korupcije? daje presjek rezultata lokalnih samouprava u primjeni mehanizama prevencije i borbe protiv korupcije na lokalnom nivou u Crnoj Gori tokom 2017 i prve polovine 2018. U tom smislu, izvještaj sadrži nove informacije u vezi sa primjenom definisanih mjera i aktivnosti kroz više strateških dokumenata, a na čije rezultate primjene smo prvi osvrt dali u prethodnom izvještaju Misli lokalno – Djeluj lokalno koji je pokrio period do 2016. Posmatrani izvještajni period obilježila je inertnost opštinskih uprava u odnosu na preuzete obaveze definisane nacionalnim dokumentima, kao i izostanak inicijative za sopstvene osmišljene aktivnosti. Aktivnosti centralnog nivoa vlasti u uspostavljanju institucionalno-normativnog antikorupcijskog okvira nijesu podsticajno uticale na lokalni nivo vlasti u dijelu sprovođenja adekvatnih antikorupcijskih politika i mehanizama na lokalnom nivou. Podatak da lokalne samouprave u Crnoj Gori, u posljednje dvije godine (2016. i 2017.) nemaju prijavljenih slučajeva korupcije ne iznenađuje, imajući u vidu da većina još uvijek nije donijela lokalne akcione planove za borbu protiv korupcije za 2017- 2018, da nijesu pripremile i usvojile interna uputstva za evidenciju prijava korupcije unutar institucije i postupanje po prijavama, a što su bile u obavezi prema usvojenim planovima integriteta. Takođe, prema direktnim iskustvima istraživača sa terena, lokalne samouprave nemaju ni uspostavljene sisteme i jasne procedure za prijavu korupcije od strane građana/ki, što sve ukupno ukazuje da sistem nije funkcionalan. Obaveze preuzete u okviru pristupnih pregovora sa Evropskom unijom, dominantno kroz poglavlje 23 (Pravosuđe i temeljna prava), ne ispunjavaju se, a o njima se i dalje neprecizno izvještava, što izaziva dodatnu zabrinutost. U izvještaju Evropske komisije za 2018. stoji: „Akcioni plan Crne Gore za poglavlje 23 navodi osnovne elemente opsežnih reformi u oblasti sprječavanja korupcije i borbe protiv korupcije. Njega dopunjava „Operativni dokument“, usvojen 2016, u kojem se iznose dodatne mjere za sprječavanje korupcije u određenim oblastima, koje su posebno osjetljive na korupciju, kao što su javne nabavke, privatizacija, prostorno planiranje, obrazovanje, zdravstvena zaštita, lokalna samouprava i policija. Uticaj ovih mjera, međutim, i dalje je ograničen i Crna Gora treba da razvije djelotvornije planove za sprječavanje korupcije koji će biti konkretno vezani za pojedinačne sektore.“ Slične su bile i ranije preporuke Evropske komisije, ali očito bez uticaja jer lokalni akcioni planovi za borbu protiv korupcije nijesu usvojeni u većini crnogorskih opština, dok se planovima integriteta pristupa strogo formalistički.

Procurement in Montenegrin municipalities

Kako nabavljaju crnogorske opštine?

Author(s): Jovana Marović,Stevo Muk / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; municipalities; public procurement; corruption; transparency;

Jednogodišnje istraživanje o rizicima za korupciju u postupcima javnih nabavki u crnogorskim opštinama sprovedeno je u okviru projekta Korupcija na lokalnom nivou – nulta tolerancija. Projekat, između ostalog, obuhvata monitoring lokalnih akcionih planova za borbu protiv korupcije u 14 opština, kao i izradu studija praktične politike u šest oblasti visoko rizičnih za korupciju. Analiza Kako nabavljaju crnogorske opštine? je istovremeno nastavak istraživačke djelatnosti Instituta Alternativa u oblasti javnih nabavki tokom koje je izrađeno više prijedloga praktične politike, a u pravcu unaprijeđenja zakonodavnog i institucionalnog okvira i prevazilaženja problema u praksi, kao i vodič za efikasniji nadzor javnih nabavki od strane Skupštine Crne Gore. Pregled stanja u javnim nabavkama u Crnoj Gori, sa posebnim akcentom na lokalni nivo, tokom 2012. i 2013. godine, sačinjen je na osnovu zvaničnih izvještaja o radu nadležnih institucija zaduženih za sistem javnih nabavki, zaključaka Vlade, izvještaja o analitičkom pregledu usklađenosti zakonodavstva sa pravnom tekovinom Evropske unije u poglavljima 5 Javne nabavke i 23 Pravosuđe i temeljna prava, kao i izvještaja Evropske komisije o napretku Crne Gore u 2013. godini. Ovaj dio je praćen kriterijumima za transparentno sprovođenje javnih nabavki koji su primijenjeni na crnogorske opštine, sa posebnim osvrtom na lokalne samouprave obuhvaćene projektom. Dio podataka je prikupljen i na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama. U pravcu dobijanja relevantnih informacija o kapacitetima lokalnih samouprava za sprovođenje javnih nabavki i percepciji rizika za korupciju u ovoj oblasti, pripremljen je upitnik za službenike/ce za javne nabavke. Pitanja su formulisana na način da pruže osnovu za procjenu kapaciteta službi za javne nabavke, tenderskih komisija i procesa planiranja nabavki na (više)godišnjem nivou. Upitnik je poslat službenicima/cama za javne nabavke u 14 lokalnih samouprava, kao i službenicima/ cama za javne nabavke u javnim ustanovama i preduzećima čiji su osnivači ove opštine. Odgovori koji su dostavljeni od strane 35 službenika/ce su osnov iznijetih i identifikovanih problema u sprovođenju Zakona o javnim nabavkama na lokalnom nivou koji su predstavljeni u okviru poglavlja 4.4 U skladu sa identifikovanim problemima u pravcu transparentnog sprovođenja i održivog planiranja javnih nabavki na lokalnom nivou, na kraju analize su ponuđene i preporuke za unaprijeđenje postojećeg stanja.

Procurement in Montenegrin municipalities

Procurement in Montenegrin municipalities

Author(s): Jovana Marović,Stevo Muk / Language(s): English

Keywords: Montenegro; municipalities; public procurement; corruption; transparency;

A yearlong research on the risks of corruption in public procurement procedures in Montenegrin municipalities was conducted within the project Corruption at the Local Level- Zero Tolerance. Among other things, the project entails monitoring of local action plans for fight against corruption in 14 municipalities, as well as development of a study of practical policies in six areas of high risk for corruption. The analysis Procurement in Montenegrin municipalities represents both a continuation of the research activities of the Institute Alternative in the field of public procurement during which several practical policy proposals have been made in the light of improving the legal and institutional framework and overcoming the problems in practice, as well as a guide for a more effective monitoring of public procurement by the Parliament of Montenegro. The overview of the situation in the field of public procurement in Montenegro, with special emphasis at the local level, during 2012 and 2013 has been made on the basis of the official reports on the work of relevant institutions responsible for public procurement system, conclusions of the Government, reports on analytical overview of harmonization of legislation with the EU Acquis for the Chapter 5 Public Procurement and Chapter 23 Judiciary and Fundamental Rights, as well as Montenegro 2013 Progress Report of the European Commission. This section is followed by the criteria for transparent implementation of public procurement which have been applied to Montenegrin municipalities, with a special reference to local self - governments covered by the project. A part of information was obtained through requests for free access to information. In order to obtain relevant information on the capacity of local self - governments for the implementation of public procurements and perception of the risk of corruption in this area, a questionnaire was prepared for civil servants responsible for public procurement. The questions have been formulated in such a manner so as to provide basis for assessment of the capacity of services for public procurement, tender committees and process of multiyear procurement planning. The questionnaire was sent to public procurement officers in 14 local self-governments, as well as to civil servants responsible for public procurement working in public institutions and enterprises founded by these municipalities. Based on responses received from 34 civil servants the problems have been indentified in implementation of the Law on Public Procurement at the local level, which are presented in Chapter 4 - analysis. In line with the identified problems in the direction of a transparent implementation and sustainable planning of public procurement at the local level, at the end of the analysis a set of recommendations for improvement of the current situation has been offered.

Local self-governments and public-private partnership

Lokalne samouprave i javno-privatno partnerstvo

Author(s): Jovana Marović / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; local self-government; public-private partnership;

Analiza “Lokalne samouprave i javno-privatno partnerstvo” izrađena je u okviru projekta Korupcija na lokalnom nivou – nulta tolerancija!, a sa ciljem da ukaže na značaj transparentnog sprovođenja javno-privatnog partnerstva i koncesija kao instrumenata za unapređenje kvaliteta usluga i olakšavanje izgradnje infrastrukturnih objekata od javnog značaja na lokalnom nivou. Istovremeno, ova analiza je i nastavak istraživačke djelatnosti Instituta alternativa u ovim oblastima tokom koje je izrađeno više publikacija. Na osnovu prikaza principa i značaja sprovođenja modela javno-privatnog partnerstva, na početku analize su predstavljeni kriterijumi za adekvatnu primjenu na lokalnom nivou. Ovaj dio je praćen pregledom problema sa kojima se suočavaju crnogorske lokalne samouprave u pravcu transparentnog sprovođenja javnoprivatnih partnerstava i koncesija, sa posebnim fokusom na 14 opština koje su obuhvaćene projektom. U analizi su predstavljene i dobre prakse u sprovođenju javno-privatnih partnerstava na lokalnom nivou u zemljama u okruženju i zemljama Evropske unije. Na osnovu identifikovanih problema i izazova, formulisane su i preporuke za unapređenje ove oblasti u Crnoj Gori. Istraživanje o javnom-privatnim partnerstvima i koncesijama na lokalnom nivou u Crnoj Gori sprovedeno je tokom 2013. godine, i to na osnovu analize: zakonskog okvira za ove oblasti; izvještaja nadležnih institucija i zaključenih ugovora o partnerstvima između privatnog i javnog sektora na lokalnom nivou u Crnoj Gori. Tokom rada na ovoj analizi korišćene su i informacije dobijene na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama, kao i mišljenja predstavnika/ca 14 crnogorskih opština koja su prikupljena tokom konsultativnih treninga sprovedenih od strane projektnog tima u julu 2013. godine.

Local self-governments and public-private partnership

Local self-governments and public-private partnership

Author(s): Jovana Marović / Language(s): English

Keywords: Montenegro; local self-government; public-private partnership;

The analysis „Local Self-Governments and Public-Private partnership” has been produced within the project Corruption at the local level- zero tolerance!, with the aim to draw attention to the importance of transparent implementation of the public-private partnership and concessions as instruments for improvement of the quality of services and facilitation of the development of the infrastructure facilities of public importance at the local level. At the same time, this analysis represents a continuation of the research activities of the Institute Alternative in these areas which resulted in production of several publications. Based on the presentation of principles and importance of implementation of the model of public-private partnership, criteria for adequate implementation at the local level are presented at the beginning of the analysis. This section is followed by an overview of problems Montenegrin local self-governments are faced with in transparent implementation of public-private partnerships and concessions, with a special focus on 14 municipalities encompassed by the project. The analysis also presents good practices in implementation of public-private partnerships at the local level in the neighboring countries and countries of the European Union. Based on the identified problems and challenges, recommendations have been formulated for improvement of this field in Montenegro. Research on public-private partnership and concessions at the local level in Montenegro has been conducted during 2013, on the basis of the analysis of the: legislative framework in this field; reports of competent institutions and concluded partnerships contracts between public and private sector at the local level in Montenegro. During the work on this analysis information obtained on the basis of the requests for free access to information have been used, as well as opinions of representatives from 14 Montenegrin municipalities collected during consultation trainings conducted by the Project team in July 2013.

Let's clean up corruption: start from your own street! - Handbook for councilors and representatives of civil society organizations in the fight against corruption at the local level

Počistimo korupciju: kreni od svoje ulice! - Priručnik za odbornike/ce i predstavnike/ce organizacija civilnog društva u borbi protiv korupcije na lokalnom nivou

Author(s): Zoran Stoiljković,Nikola Djonović,Daliborka Uljarević,Boris Marić / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; corruption; transparency; crime; law; governance;

Svako smisleno i cjelovito bavljenje korupcijom sadrži bar četiri uža, formativna problemska kruga. Prvi, čini napor da se, polazeći od različitih teorijsko-metodoloških i disciplinarnih pristupa, definiše što je to korupcija. Drugi, predstavlja »mapiranje korupcije«, odnosno nastojanje da se odrede pojavni oblici, vrste i nivoi korupcije. Treći aspekt čini suočavanje, iza koprene privida i pseudokritika, sa silinom kontekstualnih i relativno trajnih motiva i uzroka korupcije. Tek tada slijedi izlaganje elemenata strategije: opštih i specifičnih ciljeva, polja primjene, korišćenih taktika i sredstava, uključujući i metode evaluacije, i najzad, ostvarivanja sinergije djelovanja aktera djelotvorne antikoruptivne strategije. Strategijom za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala za period 2010 - 2014 i Inoviranim akcionim planom za sprovođenje Strategije borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala koji je Vlada Crne Gore donijela u julu 2011. godine, za oblast lokalne samouprave utvrđeni su strateški ciljevi, mjere, aktivnosti, nosioci aktivnosti, rokovi i indikatori uspješnosti realizacije mjera i aktivnosti za borbu protiv korupcije na lokalnom nivou. U cilju realizacije navedene mjere, formirana je Radna grupa sa zadatkom da pripremi Model usklađenog akcionog plana u čijem sastavu su bili predstavnici: Ministarstva unutrašnjih poslova, Zajednice opština, lokalne samouprave i Uprave za antikorupcijsku inicijativu. U izradi Modela usklađenog Akcionog plana pošlo se od strateških ciljeva utvrđenih Strategijom za borbu protiv korupcije i organizovani kriminal za period 2010 – 2014 i Inoviranim akcionim planom za sprovođenje Strategije borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala (jul 2011. godine), kao i od mjera i aktivnosti koje su za lokalnu samoupravu utvrđene Modelom borbe protiv korupcije u lokalnoj samoupravi u oblasti uređenja prostora i izgradnje objekata. U definisanju mjera i aktivnosti, uzeti su u obzir i novi propisi koji imaju za cilj eliminisanje i sprječavanje korupcije na državnom i lokalnom nivou, kao što su: Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o lokalnoj samoupravi, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, Zakon o državnim službenicima i namještenicima, Zakon o unapređivanju poslovnog ambijenta, Zakon o slobodnom pristupu informacijama i drugi, kao i niz strateških i drugih dokumenata koji imaju za cilj jačanje lokalne samouprave i izgradnju njenih kapaciteta, kao i onih kojima se utvrđuju standardi javne etike koje treba da ispuni lokalna samouprava u ostvarivanju postavljenih reformskih ciljeva da bi postala „dobra lokalna samouprava”. Modelom usklađenog Akcionog plana, u okviru svakog od sljedećih strateških ciljeva, utvrđene su mjere (40 mjera) i aktivnosti (103 aktivnosti), nosioci aktivnosti, rokovi za realizaciju i indikatori postignutih rezultata. Strateški ciljevi u okviru kojih se utvrđuju mjere i aktivnosti: 1. Povećan stepen odgovornosti i profesionalizma rada lokalne samouprave; 2. Poboljšana transparentnost u procesu planiranja, donošenja akata i njihovom sprovođenju uz poštovanje principa participativnosti; 3. Pojačana unutrašnja i spoljašnja kontrola rada lokalne samouprave; 4. Jačanje integriteta jedinica lokalne samouprave i primijena etičkih standarda u lokalnoj samoupravi; 5. Stvaranje uslova i podsticanje civilnog i privatnog sektora da se uključe u borbu protiv korupcije na lokalnom nivou; 6. Monitoring lokalnog akcionog plana za borbu protiv korupcije. Ovi strateški ciljevi su formalno dobro postavljeni. Problemi se javljaju u praksi. Lokalne samouprave su naglašeno uniformno kreirale svoje akcione planove, nedovoljno ili nimalo ne ulazeći u analizu specifičnosti same lokalne samouprave. Sa druge strane, kod ranijih izvještavanja o učincima, rezultatima utvrđenih mjera korišćene su različite forme, što proces procjene učinkovitosti u prethodnom periodu čini izazovnim, posebno u dijelu utvrđivanja pravilnosti, komparativnih mjerila i mogućnosti borbe protiv korupcije na lokalnom nivou. Zanimljivo je i obeshrabrujuće da su lokalne samouprave u utvrđivanju mjera i aktivnosti izostavljale kategorije koje spadaju u visokorizične za pojavu korupcije, kao što su: javne nabavke, javnoprivatno partnerstvo, koncesije i urbanizam. Strategija borbe protiv korupcije na lokalnom nivou očigledno je primarno bila usmjerena na izradu raznih dokumenata, povećanje integriteta i razne vrste monitoringa. Izostala je konkretna akcija, pa su samim tim izostali i konkretni rezultati, a pomaci koji su učinjeni su kozmetičke prirode. Stoga, ostaje još puno da se radi na osposobljavanju organa lokalne samouprave za borbu protiv korupcije u skladu sa zahtjevima procesa pregovora sa EU, ali i ukupnom demokratizacijom društva. Lokalne samouprave će u tom pogledu igrati značajnu ulogu, a kako proces decentralizacije bude dalje tekao sve više skretati pažnju javnosti i evropskih partnera na karakter i kvalitet svog rada. U velikom poslu borbe protiv korupcije, treba svako da počne od onog što mu je najbliže i da u tome ostvari saradnju svih zainteresovanih strana, odnosno maksimalno iskoristi raspoložive kapacitete. I u namjeri da se počisti korupcija, svako treba da krene, simbolički rečeno upravo od svoje ulice!

Urban planning in Montenegro: construction and installation?

Urbanizam u Crnoj Gori: gradnja i ugradnja?

Author(s): Boris Marić,Mirko Bošković,Borislav Vukičević / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; urbanism; policy; law; governance; local budgets; Bar; Budva; Podgorica; Mojkovac;

Analiza “Urbanizam u Crnoj Gori: gradnja i ugradnja?” je nastala u okviru projekta Korupcija na lokalnom nivou – nulta tolerancija!, a sa ciljem da osvijetli jedno od žarišta korupcije na lokalnom nivou – urbanizam, i podstakne donosioce vlasti na konkretne akcije u pravcu zaštite javnog interesa. Stoga, analiza predstavlja niz uzroka i posljedica koje ovu oblast i dalje čine normativno neizvedenom, kadrovski deficitarnom i visoko rizičnom za pojavu korupcije, uz primjere pojedinačnih ilustrativnih slučajeva i praksi lokalnih samouprava koje su dovodile i dovode do budžetskih disbalansa, neadekvatog gazdovanja gradskim građevinskim zemljištem, kao i nesistematske dinamike donošenja i usklađivanja planske dokumentacije u nadležnosti lokalnih samouprava. Prostor urbanizma se pokušavao urediti brojnim zakonskim tekstovima, kao i njihovim izmjenama i dopunama. Primjena ostaje problem. Pitanja na koja se morao naći odgovor kroz normativna riješenja, ali prvenstveno kroz efikasnu i efektivnu primjenu zakona, su: da li su se uspjele definisati naglašenije obaveze i odgovornosti svih subjekata koji učestvuju u procesu uređenja prostora; da li su obezbijeđeni odgovarajući normativni uslovi za potrebnu transparentnost procesa kroz stalno učešće javnosti u toku svih postupaka i procedura koje su predmet zakona; da li je uspostavljen efikasniji nadzor i jak pravni osnov za investiranje, kao šanse za brži razvoj društva? Istraživanje o urbanizmu na lokalnom nivou u Crnoj Gori sprovedeno je tokom 2013. i 2014.godine, i to na osnovu: analize postojećeg zakonskog okvira za ovu oblast; izvještaja nadležnih institucija i međunarodnih organizacija; medijskih i drugih arhiva; upitnika sa predstavnicima lokalnih samouprava i nadležnih institucija; korišćenja mehanizama koje omogućava Zakon o slobodnom pristupu informacijama; prikupljanja i obrade informacija koje su dobijene tokom konsultativnih treninga u 14 opština obuhvaćenih projektom tokom jula 2013. godine; kao i putem SOS linije za prijavu korupcije.

Employment in Montenegrin municipalities - merit or party based?

Zapošljavanje u crnogorskim opštinama – po zasluzi ili partiji?

Author(s): Jovana Marović,Milena Milošević,Dina Bajramspahić / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; municipalities; employment; politics; political parties;

Analiza “Zapošljavanje u crnogorskim opštinama – po zasluzi ili partiji?” predstavlja nastavak aktivnosti Instituta alternativa u praćenju sprovođenja reforme javne uprave u Crnoj Gori, fokusirajući se na lokalni nivo nakon više objavljenih publikacija i monitoring izvještaja koji su se bavili reformskim procesima u organima državne uprave. Analiza je pripremljena u okviru projekta Korupcija na lokalnom nivou – nulta tolerancija! u čijem je središtu bilo identifikovanje ključnih problema na lokalnom nivou u oblastima visoko rizičnim za korupciju. Polazi se od ključnih izazova za reformu službeničkog sistema na lokalnom nivou koje prati analiza problema sa kojima se suočavaju crnogorske opštine u upravljanju ljudskim resursima. U skladu sa projektnim okvirom, posebna pažnja je posvećena kapacitetima za upravljanje ljudskim resursima u 14 opština. U cilju objašnjavanja dinamike reforme lokalne samouprave, analizirani su ključni strateški dokumenti, odnosno zakonodavni okvir koji se odnosi na službenički sistem u Crnoj Gori. Podaci o broju zaposlenih na lokalnom niovu, kao i odluke o zapošljavanju/ izboru lokalnih službenika/ca i namještenika/ca u 2013. godini prikupljeni su putem zahtjeva za slobodan pristup informacijama. Pregled netransparentnih praksi zapošljavanja na lokalnom nivou naveden je na osnovu analize novinskih članaka objavljenih tokom 2013. i 2014. godine. Izvor informacija su bili i stavovi lokalnih službenika/ca i odbornika/ca, kao i predstavnika/ca civilnog sektora, prikupljeni tokom četrnaest konsultativnih treninga u opštinama koje su bile predmet istraživanja, kao i tokom panel diskusije “Preduslovi za transparentno zapošljavanje na lokalnom nivou” koja je održana 17. juna 2014. godine u Kolašinu.

Employment in Montenegrin municipalities - merit or party based?

Employment in Montenegrin municipalities - merit or party based?

Author(s): Jovana Marović,Milena Milošević,Dina Bajramspahić / Language(s): English

Keywords: Montenegro; municipalities; employment; politics; political parties;

Through the analysis „Employment in Montenegrin municipalities - merit or party based?“, Institute Alternative continues monitoring of the implementation of public administration reform in Montenegro, focusing on the local level, after publishing of several publications and monitoring reports dealing with reform processes in state administration bodies. The analysis has been prepared within the project „Corruption at the local level- zero tolerance!”, and the project focused on identification of the key issues at the local level in the areas of high risk for corruption. The starting point are key challenges for the reform of civil service at the local level, followed by the analysis of the problems Montenegrin municipalities are facing in human resource management. In accordance with the framework of the project, special attention was given to the capacities for management of human resources in 14 municipalities. In order to throw light on the dynamics of local government reform, key strategic documents and legislative framework regulating the field of the civil service system in Montenegro have been analyzed. Information about the number of employees at the local level, as well as the decisions on employment/recruitment of local servants and employees in 2013 have been collected through free access to information requests. The overview of non-transparent recruitment practices at the local level has been done based on the analysis of newspaper articles published during 2013 and 2014. Additional sources of information used were opinions of the local civil servants and councilors, as well as representatives of non-governmental sector, collected during fourteen consultative trainings in the Municipalities that were subject of the research, as well as during the panel discussion „Preconditions for transparent recruitment at the local level“, held on June 17, 2014 in Kolašin.

Local self-governments in Montenegro in the fight against corruption - Report on the implementation of local action plans for the fight against corruption in 14 Montenegrin municipalities in the period from 2009-2012 and 2013-2014.

Lokalne samouprave u Crnoj Gori u borbi protiv korupcije - Izvještaj o sprovođenju lokalnih akcionih planova za borbu protiv korupcije u 14 crnogorskih opština u periodu od 2009.-2012. i 2013.-2014.

Author(s): Nikola Djonović,Dina Bajramspahić / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; corruption; transparency; local self-governments; governance; measures; strategy; action plans;

Korupcija je jedno od najzastupljenijih pitanja u crnogorskom javnom diskursu, dok je borba protiv korupcije jedan od prioriteta institucija države, sudeći po strateškim dokumentima i izjavama zvaničnika. Lokalne samouprave su, kao pružaoci usluga i kao institucije zadužene za zajednički interes građana, posebno ranjive pred korupcijom. Efekti korupcije na lokalnom nivou imaju kao posljedicu, ne samo stagniranje ekonomije, već i povećanje stope nezapošljenosti, gubitak povjerenja u administraciju, itd. Uviđajući potrebu za većim angažmanom organizacija civilnog društva u ovoj oblasti, pokrenut je projekat „Korupcija na lokalnom nivou - nulta tolerancija“, koji uz podršku Evropske unije, posredstvom Delegacije EU u Crnoj Gori kroz IPA 2011, i sufinansiranje Norveške kraljevske ambasade realizuje Centar za građansko obrazovanje (CGO) u saradnji sa Institutom alternativa (IA) iz Podgorice, NVO Bonum iz Pljevalja i NVO Nada iz Herceg Novog. Po kriterijumu izbalansirane zastupljenosti sjevernog, centralnog i južnog dijela zemlje, projektom je obuhvaćeno 14 crnogorskih opština: Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, Herceg Novi, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Nikšić, Pljevlja, Plužine, Podgorica, Rožaje i Tivat. Namjera autora monitoring izvještaja, koji pokriva period implementacije lokalnih akcionih planova za borbu protiv korupcije (LAP) od 2009. - 2014, je da sagleda dosadašnje učinke u ovoj oblasti, pruži osvrt na sprovođenje akcionih planova, ukaže na probleme i propuste koji su karakterisali njihovo sprovođenje i planiranje, ali i predstavi korisne preporuke za unaprijeđenje budućih lokalnih akcionih planova.

The influence of political corruption on the decision-making process at the local level

Uticaj političke korupcije na proces donošenja odluka na lokalnom nivou

Author(s): Nikola Djonović / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; local self-government; corruption; transparency; decision-making; governance; local level;

Projekat Korupcija na lokalnom nivou – nulta tolerancija ima za cilj jačanje uloge organizacija civilnog društva, lokalne samouprave i nadležnih državnih organa u razvoju politika, monitoringa i sprovođenja kampanja za smanjenje korupcije u lokalnim zajednicama Crne Gore. Po kriterijumu izbalansirane zastupljenosti sjevernog, centralnog i južnog dijela zemlje, projektom je obuhvaćeno 14 crnogorskih opština: Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, Herceg Novi, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Nikšić, Pljevlja, Plužine, Podgorica, Rožaje i Tivat. Namjera autora analize “Uticaj političke korupcije na proces donošenja odluka na lokalnom nivou” je da jednu od šest identifikovanih oblasti - političku korupciju, posmatra kroz ulogu političkih partija odnosno njihovih predstavnika/ca i organa lokalne samouprave. Prilikom prikupljanja podataka, u obzir je uzet postojeći zakonski i institucionalni okvir koji uređuje ovu oblast, medijske arhive i primjeri iz prakse. Lokalne samouprave se suočavaju sa nizom rizika za pojavu korupcije, dok pojava političke korupcije proizvodi najteže sistemske posljedice po jednu zajednicu. Pored toga što negativno utiče na politički sistem i čini ga nefunkcionalnim, politička korupcija podstiče pojavu nezakonitog koruptivnog (ne)činjenja i u drugim oblastima poput zapošljavanja, postupaka javnih nabavki, zaključivanju javno-privatnih partnerstava, u sferi urbanizma i u radu lokalnih parlamenata. Za uspostavljanje efikasne borbe protiv korupcije poseban problem predstavlja inertnost Vrhovnog državnog tužilaštva (VDT) u slučajevima za koje se osnovano sumnja da imaju elemente političke korupcije, odnosno da se postupci pojedinih odbornika/ ca i partijskih funkcionera/ki nalaze u zoni krivično-pravne odgovornosti. Neprocesuiranje radnji koje su za posljedicu imale mijenjanje izborne volje i nepostojanje kontinuirane borbe protiv političke korupcije od strane nadležnih institucija, sa akcentom na VDT-a, predstavlja ozbiljno ograničenje za demokratizaciju crnogorskog društva.

Participation against corruption! - Anti-corruption mechanisms at the local level

Participacijom protiv korupcije! - Antikorupcijski mehanizmi na lokalnom nivou

Author(s): Dina Bajramspahić,Jovana Marović,Milica Milonjić / Language(s): Montenegrine

Keywords: Montenegro; municipalities; governance; local level; corruption; civil society; public procurement;

Korupcija u lokalnoj samoupravi je u neposrednoj vezi sa slabostima uprave, od organizacionih do tehničkih, upravljačkih i kadrovskih. Opštine imaju monopolsku poziciju kada je pružanje određenih usluga u pitanju što predstavlja pogodan okvir za koruptivne radnje. Prostor za korupciju na lokalnom nivou je širok, budući da usluge pružaju i imaju direktan kontakt sa korisnicima gotovo svi službenici/e – od najnižih do najviših nivoa vlasti. Najčešći oblici korupcije u lokalnim samoupravama se odnose na oslobađanje plaćanja komunalija i poreza pojedinih subjekata, finansiranje projekata, radova ili usluga koji ne bi trebalo da dobiju podršku ili je ta podrška obezbijeđena u mnogo većem iznosu. Koruptivne radnje mogu biti u vezi i sa netransparentnim zapošljavanjem u organima lokalne uprave ili javnim ustanovama čiji je osnivač opština; prodajom ili zakupom oštinske zemlje, nabavkom roba ili usluga mimo procedura ili postupka javne nabavke, itd.

The pre-election lens of the public broadcaster - Monitoring of the news programme of TVCG during the campaign for parliamentary elections (2016) and local elections in Andrijevica, Budva, Gusinje and Kotor (2016)

The pre-election lens of the public broadcaster - Monitoring of the news programme of TVCG during the campaign for parliamentary elections (2016) and local elections in Andrijevica, Budva, Gusinje and Kotor (2016)

Author(s): Damir Nikočević,Svetlana Pešić / Language(s): English

Keywords: Montenegro; TVCG; public broadcasting; media; pre-election period; local elections; Andrijevica; Budva; Gusinje; Kotor; 2016;

The report “Pre-election lens of the Public broadcaster” by the Centre for Civic Education (CCE) was written as part of the programme Media and democracy. The CCE monitored the reporting of RTCG from the submission of the last candidacy for the 2016 parliamentary election (20 September 2016) until the end of the pre-election silence (16 October 2016). The main objective of this analysis is to inform the public about TVCG’s reporting during the campaign and initiate discussion about the impartiality and quality of its work as a public service of all citizens of Montenegro. The monitoring report provides an overview of the representation of different political actors in the public service, specifically on TVCG, during the analysed period, as well as of the way these actors were represented in the key news programmes before and during the election silence. As RTCG is a public broadcaster with national coverage whose purpose is to inform and educate citizens, and satisfy their needs for timely and accurate information, objective reporting is a key precondition for development of a democratically aware public and a culture of free electoral choice. The Interim report of the OSCE/EDIHR observatory mission to the 2016 parliamentary elections in Montenegro (08 - 28 September 2016) notes: “The country has a diverse media environment with media outlets divided along political lines. The legal framework provides for general requirements of the election campaign coverage in media, mainly focusing on the requirements related to the allocation of free air time by the public broadcasters. The Agency for Electronic Media is the regulatory body that oversees the compliance of the broadcast media with the legal framework. A parliamentary committee has been established to monitor implementation of the laws related to the media”. The report further states: “As required by the election law, the National Public Broadcaster RTCG is providing contestants with 200 seconds of free time daily for campaign advertisements. In addition, each contestant receives tenminutes to broadcast their opening and closing rallies and three three-minute blocks to show footage of three rallies of the party’s choice.” The acting editor of the First channel of RTCG, Aleksandar Mirković, told the public in September of 2016 that RTCG went even further and hired an expert from the public broadcaster of one of the EU member states “to assist us, so that this election campaign on RTCG could be ran as well as possible”. Earlier, on his visit to Montenegro in February 2016 to speak at the conference «Freedom of expression and responsibility of the media», president of the Venice Commission Gianni Buquicchio said that the media had a fundamental role to play ahead of the elections, especially during the election campaign. He added that the most important thing was to leave the citizens the freedom to form their own opinion. “A biased media will try to manipulate that opinion, but the impartiality of the public media is essential for the free expression and right to vote”, he stressed.

The wealth of diversity - The cultural history of the minorities of Montenegro

Pasuria e Diversitetit - Historia Kulturore e Pakicave në Mal të Zi

Author(s): / Language(s): Albanian

Keywords: Montenegro; culture; diversity; wealth; minorities; cultural history;

Gjatë zhvillimit të tij evolucionar, njerëzimi lëvizi në drejtime të ndryshme të kushtëzuara kryesisht nga faktorë natyrorë, duke krijuar ngadalë por me siguri qytetërimet e para - kulturat e Lindjes së Lashtë të cilat, përmes Kretës dhe Mikenës, do të rezultonin në kulturën Greke dhe Romake (antike) si themele të civilizimit evropian. Do të jetë themeli që do të qëndrojë si bazament i shtëpisë sonë - Duklës, Zetës dhe Malit të Zi, në historinë e saj të vështirë dhe të pasur shumë shekullore. Lufta për liri (vetëm një njeri i lirë është një njeri i lumtur) dhe identiteti personal në një zonë historikisht “të lëkundur”, do të rezultojë në ndikime të ndryshme civilizuese, fetare, kombëtare, kulturore, duke krijuar një pasuri të diversitetit. Kështu, falë mbijetesës edhe më të vështirë dhe këmbëngulëse të Malit të Zi gjatë shekujve, e kaluara e vështirë do të rezultojë në frytet më të bukura, multikulturalizmin e civilizimit të tij, i cili është dhe sot tipari më i bukur i botës moderne. Duke u ndodhur dhe gjeografikisht në qendër të civilizimit – Mesdheu, Mediterraneum (Media - qendër; Terra - vend) si vend i vogël ku do të “puthen” civilizime të ndryshme - Greke, Romake, Bizantine, Osmane, Venedikase, Evropiane moderne - duke krijuar një peizazh kulturorë të pazakontë dhe unik. Bashkësitë e pakicave, kryesisht autoktone, me karakteristikat e tyre, janë pjesë e pasurisë së saj kulturore, përkatësisht historisë së saj kulturore. Prandaj, ky projekt i ka vendosur vetes qëllimin që përmes njohjes me segmentet e ndryshme të trashëgimisë kulturore materiale dhe jomateriale të pakicave te Malit të Zi, të tregojë vlerën e tyre në mbushjen e siperfaqes së rrethit te përgjithshëm të historisë kulturore malazeze. Kjo nevojë tregohet si e domosdoshme, veçanërisht nëse kemi parasysh përhapjen e ekstremizmit fetar dhe kombëtar, dëshmitarët e të cilit jemi në tri dekadat e fundit. Kështu, kufijtë e njerëzëve, për fat të keq, bëhen kufij midis njerëzve. Por kufijtë janë aty për t’u kaluar, apo jo? Abuzimi i fakteve, të historisë së përgjithshme si dhe asaj kulturore, e përdor larminë si bazë për kundërshtim, e jo për pasuri dhe harmoni. “Mendjet dembele” të cilat nuk munden dhe nuk dinë ta vërejnë peizazhin e rrallë të pasurive kulturore të Malit të Zi (bazës dhe pakicave) e shohin atë si një problem, në vend që ta shohin si një thesar që duhet të ruhet, zhvillohet dhe ushqehet, ndër të tjera, nga të tilla projekte. Sfidat në zhvillimin e tyre janë të shumta, gjë që kërkon planifikim studimor, qasje multiperspektive ndaj temave, të cilat ndjekin fakte historike të konfirmuara nga burime historike, kronologji të qartë dhe precize me mjete adekuate metodologjike dhe arsimore, duke respektuar parimet pedagogjike dhe psikologjike. Gjatë punës disa mujore në projekt, nga planifikimi deri tek zbatimi i segmenteve të ndryshme, unë veçanërisht do të doja të theksoja pjesën në të cilën fituesit e përzgjedhur pranuan sugjerimet e dhëna për përmirësimin e përgatitjeve, në përputhje me rekomandimet e listuara tashmë. Kështu, fjalët bashkëpunim dhe respekt reciprok u bënë baza e të gjithë projektit, nëpërmjet përgatitjeve dhe temave të ndryshme pati synimin për të qenë udhëzues dhe ndihmë për edukatorët e shkencave humane sociale në vendin tonë me mesazhin “Mali i Zi është kopsht parajsor ku puthen civilizime të ndryshme.”

Methodological manual for knowledge assessment in online history teaching

Manual metodologjik për vlerësimin e njohurive në mësimdhënien e historisë online

Author(s): Miloš Vukanović,Igor Radulović / Language(s): Albanian

Keywords: education; history; online teaching; methodology; manual;

Transformimi i mësimdhënies nga qasja klasike në qasje online ka qenë sfidë e madhe për stafin mësimor dhe institucionet arsimore. Përpjekje e madhe është bërë në këtë proces përmes krijimit të sistemit të ri të punës dhe është e qartë se këtë sistem do ta zbatojmë në të ardhmen e afërt, të paktën edhe një herë, dhe se ende nuk kemi marrë rezultate konkrete të efikasitetit të tij. Gjatë krijimit dhe zbatimit të këtij sistemi u shfaqën disa sfida - si të kalohet nga klasa klasike në klasë virtuale; si të koordinohet mësimi në kohë reale me mësimin asinkron; dhe si të ndihmonin mësuesit dhe nxënësit në këtë rrugë? Sidoqoftë, sfidë e veçantë ishte vlerësimi i njohurisë. Nëse ndihmat teknike ofruan mundësinë për zbatimin e metodës së re të punës, në vlerësimin e njohurisë bota virtuale vetëm e ndërlikoi situatën. Siç pritej, u krijua varg strategjish dhe ndihmash që synonin të mundësonin teste klasike të njohurisë në botën virtuale, ose të përfitonin nga avantazhet teknike dhe përmbajtja multimediale për t’i bërë testet më të arritshme, efikase dhe interesante. Sidoqoftë, mbeti dyshim si në potencialin për transferimin e njohurive dhe zhvillimin e aftësive në botën virtuale, ashtu edhe në vlerësimin e tij, veçanërisht kur bëhet fjalë për vlerësimin e të kuptuarit. Nëse flasim për lëndën e historisë, veçanërisht në mësimin e temave komplekse, të ndjeshme dhe kontroverse, nevoja për zhvillimin e të kuptuarit të asaj që është mësuar në vend të transferimit të njohurisë është një nga rëndësitë themelore. Përveç pranimit të fakteve, shumë më e rëndësishme është që nxënësi të mund të japë shpjegim, të gjejë dëshmi dhe të japë shembull, të thjeshtojë, zbatojë (gjejë përdorim), të përdorë analogjinë dhe ta paraqesë temën në mënyra të reja. Ky manual u krijua me idenë për të siguruar një pasqyrë të sfidave dhe metodologjive në mësimin e historisë online, me qëllim të vlerësimit të njohurive të bazuara në rezultate dhe vlerësimit të njohurisë në mësimin e historisë që synonë të kuptuarit. Autorët shpresojnë që të paktën të lehtësojnë punën sfiduese të mësuesve të historisë dhe edukatorëve të tjerë të historisë.

Probation in the system of execution of criminal sanctions of Montenegro

Probation in the system of execution of criminal sanctions of Montenegro

Author(s): Milorad Marković / Language(s): English

Keywords: Montenegro; penal policy; criminal law; probation; human rights; liberty deprivation; criminal sanctions;

Alternatives to short-term imprisonment lies in increased humanity and economics of the execution of criminal sanctions, with perspective of positive influence to rehabilitation and re-socialization of convicted persons. They are, by their nature penalties, which should be distinguished from measures that may be imposed in the process of disposal of criminal prosecution by the State Prosecutor. They may be qualified as: Measures modifying execution of the deprivation of liberty sentence (house arrest and conditional release); Measures of warning as the alternative to sentence of the liberty deprivation (suspended sentence and judicial admonition); and other penalties as alternatives to liberty deprivation sentence (a fine, a community service, confiscation of driver’s license). The politics of criminal combating defines the manner on which the state wants to impact on the criminal reduce, in terms of the general prevention and greatly on the special prevention when the perpetrators of criminal acts are in question. The biggest role in rehabilitation and resocialization of perpetrators of criminal acts has criminal sanction that has been imposed to him/her and sanctions rehabilitation programs during its enforcement and after that. Special focus should be put on the short-term sentence of liberty deprivation due to frequency of their pronouncement, their nature as a basis for rehabilitation of the perpetrator of a criminal act as well as the state expenditures in the process of their execution. There is a constant dilemma in the theory and in the practice about the effectiveness of short-term penalties having in mind that they imposes for a period of time which is no longer than six months as well as the negative effects that short-term penalties produce. This primarily refers to the characteristics of persons who are sentenced to short-term prison sentences, these are usually persons who are coming in conflict with the law for the first time and who committed minor criminal offenses. On the other hand, taking into account the previous fact, institutes for execution of criminal sanctions, in our country and in surroundings, with the conditions and internal organization, influence on persons who come to the execution of shortterm prison sentences, and instead of being rehabilitated they get closer to the criminal groups. Therefore, in theory, prisons are often called the "crime schools". Aware of these shortcomings, as well as many others, with the beginning of this century, more and more attention is paid to alternatives of short-term penalties of liberty deprivation. Some of them are already present, they form a part of modern legislations and are often used in the past but did not gave satisfactory results because they were not monitored by rehabilitation programs and they more had a form of forgiveness rather than criminal sanctions . This refers to the admonition and suspended sentence. On the other hand, a fine is unpopular because of its specificity and often has been imposed as a secondary criminal sanction. Finally, the financial aspect through which the state budget bears the high expenditures for execution of short-term imprisonment and providing spatial and other capacities additionally depend the question of "cost-effectiveness" and the effectiveness of short-term imprisonment.

Student Practice in Montenegro - Between Aspirations and Reality. Lessons Learned From Project «Active Students for Sustainable Development»

Studentska praksa u Crnoj Gori - Između želja i realnosti - Naučene lekcije iz projekta «Aktivni studenti za održivi razvoj» -

Author(s): Damir Nikočević,Andrea Lekić,Andrijana Radević,Anđela Nenadić,Bojan Vukojičić,Dušan Pejaković,Jelena Kontić,Marija Bulatović,Nina Đuranović,Rajko Vučetić,Vanja Đikanović / Language(s): Montenegrine

Keywords: Higher education in Montenegro; Students and their activity; sustainable development; adaptation of students to the labor market; The youth of Montenegro; Labour market;

Nezaposlenost mladih jedan je od najvećih problema sa kojima se suočavaju države regiona i Evrope. Brojni su razlozi za takvo stanje. Neusklađenost obrazovnog sistema sa tržištem rada rezultira zasićenjem određenih profesija, dok uskostručne oblasti ostaju deficitarne, samo su neki od njih. Globalna ekonomska kriza, ali i odsustvo adekvatne državne intervencije, dodatno ne doprinose rješavanju identifikovanih izazova. Centar za građansko obrazovanje (CGO) godinama ukazuje na negativne efekte odsustva praktičnog rada u nastavi, naročito na Fakultetu političkih nauka Univerziteta Crne Gore. Strategija razvoja visokog obrazovanja u Crnoj Gori (2016-2020) konstatuje da “poslodavci takođe smatraju da visokoškolske ustanove u nedovoljnoj mjeri obezbjeđuju studentima praktična znanja i vještine relevantne za obavljanje poslova. Potvrđuju da se studenti koji već imaju radnog iskustva ili su studije završili u inostranstvu, lakše, brže i bolje uklapaju u kompaniju i prije ovladavaju radnim zadacima. Poslodavci smatraju da formalno obrazovanje studentima obezbjeđuje najprije teorijska znanja neophodna za obavljanje budućeg posla, zatim poznavanje engleskog jezika i rada na računaru. Praktična znanja, ali i tzv. meke vještine poput vještina komunikacije, rješavanja problema, donošenja odluka, vještine potrebne za rješavanje konflikata, rad u timu i samopouzdanje, studenti u nedovoljnoj mjeri razvijaju tokom studija i zato im treba posvetiti posebnu pažnju u narednom periodu. Ukoliko i postoje, u najvećem broju slučajeva, stažiranje i praktični dio studijskog programa nisu strukturisani, formalno se ne ocjenjuju i nisu fokusirani na rezultat.” CGO je insistirao na važnosti povećanja praktične nastave i kroz izmjene i dopune Zakona o visokom obrazovanju. I zaista, Zakon o visokom obrazovanju, čije su izmjene i dopune usvojene krajem juna 2017.godine, u članu 81. prepoznaje neophodnost praktične nastave i obavezuje: “Studijski program mora da sadrži ishode učenja za naučnu oblast kojoj pripada studijski program i praktičnu nastavu.