Publisher: Peščanik NVO

0.00 €

Notebook of Robi K: Monuments of the Revolution

Bilježnica Robija K.: Spomenici revolucije

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; literary text; Viktor Ivančić; communists; monument; Croatia;

Mi smo svi bili u dvoru kod mog dida na Šolti. Dida i barba Tonino su skupa čitali novine i sipnili si po bićerin travarice. Tata je sa kacavidom razvidavao staru peglu. Mama je u dobokom pijatu čistila riži. Ja sam na podu vozikao zeleni kamijoncin. Dida je dignijo bićerin uzrak i rekao je: „Za našeg Radu!“ Barba Tonino je sa njim se kucnijo i rekao je: „Za Radu!“ Dida je otpijo guc i nakeserijo se: „Čoviče, kako je skašija onog ustašu! Ka u najboljim danima!“ Barba Tonino se keserijo: „Opasan je naš Rade! Sad se lipo vidi da se sa nama komunistima ne triba zajebavat!“ Mama i tata su kolutačili sa očima. Onda sam ja pitao: „A ko je Rade?“

More...

0.00 €

We Didn't Understand

Nismo razumeli

Author(s): Vladimir Gligorov / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; Serbia; Kosova; politics; Aleksandar Vučić; Ivica Dačić;

Gospodin Dačić kaže da se sa istorijske razdaljine vidi da Milošević nije razumeo promene koje je doneo pad Berlinskog zida. Gospodin Vučić, tačnije, kaže da „mi nismo razumeli“, mada se čini da je to malo previše inkluzivno. Ne mali broj nas je razumeo i čak se angažovao, ali nas nije bilo dovoljno, a i nerazumevanje se isplatilo. To sve nije nevažno, ali je svejedno demagogija. Iz tri razloga.

More...

0.00 €

Rehabilitation of Nedić

Rehabilitacija Nedića

Author(s): Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: Milan Nedić; military general; Yugoslavia; judiciary; rehabilitation; fascism; anti-fascism;

Predsednik kvislinške i takozvane “Vlade narodnog spasa” Milan Nedić nije rehabilitovan. Tako glasi odluka Višeg suda u Beogradu. Teško je zamisliti da će Apelacioni sud zauzeti drugačije stanovište, ukoliko se predlagač rehabilitacije obrati i ovoj instanci. Postupak kroz koji je prošao zahtev za rehabilitaciju svakako će biti predmet iscrpnijih analiza, ali je uputno preliminarno se osvrnuti, makar i prigodno, na ovakvu sudsku odluku.

More...

0.00 €

Vidovdan that Lasts: Informbiro Resolution

Vidov-dan koji traje: Rezolucija Informbiroa

Author(s): Žarko Puhovski / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; politics; communists; Informbureau resolution; 1948;

Prije 70 godina, o (julijanskome) Vidovdanu 1948., zbila se je jedna od povijesnih cezura, dovoljno prekretna da (doduše, uglavnom u odjecima) i danas utječe na stvarnost. Riječ je o rezoluciji Informacijskoga biroa komunističkih i radničkih partija (organa koji je, nakon raspuštanja Kominterne, trebao jamčiti jedinstveno djelovanje – evropskih – komunističkih partija u hladnoratovskome poraću) obnarodovanoj 28. lipnja 1948. Šokirajući sve (osim maloga broja upućenih u unutrašnje sukobe svjetske komunističke nomenklature), ova rezolucija posve eksplicitno (u uobičajenoj maniri unutarpartijskoga, prije svega stegovnog diskursa) optužuje Komunističku partiju Jugoslavije za „napuštanje marksizma-lenjinizma“, za iskazivanje „protusovjetskih stajališta“, za „neprijateljsko reagiranje na drugarsku kritiku“, &td., pa, konsekventno dospijeva do uobičajene partijske floskule (po prvi puta primijenjene na čitavu jednu kompartiju, a ne tek na pojedince): „CK KP je isključio sebe i KPJ iz porodice bratskih komunističkih partija“, dovodeći do „izrođivanja Jugoslavije u običnu buržoasku republiku, do gubitka njezine neovisnosti“, dapače: „do njezina pretvaranja u koloniju imperijalističkih zemalja“.

More...

0.00 €

Why is 9th of May Important?

Zašto je važan 9. maj?

Author(s): Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: WWII; 1945; Yugoslavia; fascism; anti-fascism;

Dana 9. maja 1945. fašističke falange, koje su opustošile dobar deo planete do tog datuma, konačno su poražene. Do sloma vojne moći fašističkih država i njihovih satelita i saradnika bilo je potrebno da prođe gotovo šest godina tokom kojih je živote izgubilo više desetina miliona ljudi (procene se kreću od 50 do 80 miliona ukupnih žrtava, a neke procene su čak i veće). Iako je rat na jugoslovenskom bojištu nastavljen i posle 9. maja, ovaj datum nam je ipak važan zbog svog univerzalnog odjeka. Naše lokalne specifičnosti na globalnom nivou nisu bile od većeg uticaja, premda su rečito svedočile o dubini sukoba unutar jugoslovenskog društva.

More...

0.00 €

The Day of Victory over Anti-Fascism

Dan pobede nad antifašizmom

Author(s): Dejan Ilić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; Serbia; fascism; anti-fascism;

Podsetimo se – sramotni srpski zločinački poduhvat iz devedesetih stajao je na nedvosmislenom odbacivanju jugoslovenskog (jer srpskog gotovo da i nije bilo) antifašističkog nasleđa. Uporedo sa negiranjem tog nasleđa, najmanje dve decenije pre 1990. radilo se i na revizionističkoj revalorizaciji srpskog kolaborantskog fašizma iz 2. svetskog rata. U tom revizionističkom pretumbavanju, izvrtanju i brisanju činjenica, umesto sada prokazanih partizana, četnici postaju simbol antifašizma a izdajnički zločinački Nedićev režim vidi se kao mudri i praktično jedini ispravni odgovor „biološke supstance srpskog naroda“.

More...

0.00 €

The Notebook of Robi K.: The Question of Death

Bilježnica Robija K.: Pitanje smrti

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; Croatia; literary text; Viktor Ivančić;

Moj dida sa Šolte je bijo kod nas doma u Splitu. Dida je ujutro sidijo u kužini i gledao je u čikaru sa kavom. Moja mama je stavila na stol kogomu i čikaru za sebe. Dida je piljio u polumisec od pjene i čekao je da mu se kava oladi. Mama je njega pitala: „Šta si se ti tako zamislija? Jel sve okej?“ Dida je rekao: „Sve okej… Samo u zadnje vrime previše razmišljan o smrti!“ Mama je rekla: „Ajme, čako, pa ne smiš tako!“ Dida je rekao: „Zašto ne smin? Meni se čini da mi je to dobro!“ Mama je pitala: „Zašto bi ti to bilo dobro?“ Dida je rekao: „Zato šta je nikako ne mogu skužit! Ja san, ćerce, većinu stvari u životu svatija, al smrt nikako ne mogu dokučit! Šta više o njoj mislin, sve mi je dalja!“ Onda je dida nagnijo se prema mami i rekao je: „A dobro je šta mi je smrt sve dalja, jel tako?“

More...

0.00 €

Srdjan Milošević - Interview

Srđan Milošević – intervju

Author(s): Tamara Nikčević,Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: interview; Srđan Milošević; Nikčević Tamara; Kingdom of Yugoslavia; Bosnia; Croatia; Serbia; nationalism;

Beogradski istoričar objašnjava zbog čega je 1. decembra 1918. većina jugoslovenskih naroda oduševljeno ušla u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, da li je već Vidovdanski ustav iz 1921. nekima od njih srušio iluzije o mogućoj ravnopravnosti unutar nove države, šta je jugoslovenskim narodima donio AVNOJ i je li SFRJ zaista bila “naša prva Evropa”.

More...

0.00 €

Yugoslavia and Historiography

Jugoslavija i istoriografija

Author(s): Dubravka Stojanović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; historiography; 20th century; Serbia; identity;

Prošlo je već više od 20 godina od raspada Jugoslavije i završetka rata, ali ta država ostaje važna, ako ne i ključna tačka prošlosti koja služi za definisanje sadašnjosti u svim bivšim republikama. Jugoslavija je taj idealni „drugi“, onaj prema kome na najpouzdaniji način može da se konstruiše identitet današnjih država nastalih na njenim razvalinama. Kao i u drugim konstrukcijama sećanja, i u ovom slučaju najmanje je važna istorijska realnost, a presudnu ulogu u procesu formiranja današnje slike o njoj imaju sadašnje političke potrebe u državama-naslednicama. Zbog toga je način na koji se u javnosti predstavlja Jugoslavija jedan od najpreciznijih instrumenata pomoću kojih možemo da merimo današnje političko stanje i raspoloženje.

More...

0.00 €

Law Against History

Zakon protiv istorije

Author(s): Dubravka Stojanović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; laws; politics of memory; identity; Serbia; Croatia;

Poslednjih godina u Evropi je učestala praksa donošenja zakona koji propisuju narative o prošlosti, kojima se uspostavljaju „zvanična sećanja“, navodno po uzoru na zakone o zabrani poricanja Holokausta. Međutim, ispostavilo se da se ova nova vrsta propisivanja ispravnog govora o prošlosti može iskoristiti za razne vrste „pranja istorije“ i nametanje jednog i jedinog odobrenog mišljenja. Tu spada i kontroverzna Rezolucija Evropskog parlamenta o evropskoj svesti i totalitarizmu, kojom su 2009. godine u isti paket stavljeni fašizam, nacizam i komunizam. Ovo je pokrenulo velike debate i čitav pokret istoričara pod nazivom Sloboda za istoriju. Najveća istoriografska imena okupila su se oko ideje da je svako propisivanje istorijskih narativa u suštini ograničavanje slobode naučnog istraživanja i nametanje trenutnih ideoloških opredeljenja, što je suprotno principima slobode misli i izražavanja.

More...

0.00 €

How I Lost the Past

Kako sam izgubio prošlost

Author(s): Branko Milanović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; post cold war; communism; memories;

Kroz većinu tekstova posvećenih izlasku Britanije iz Evrope i dolasku Trumpa na vlast provlači se nostalgija za opojnim danima posle Hladnog rata, čežnja za vremenima kada je pobeda demokratije i neoliberalne ekonomije izgledala kao svršena stvar, a liberalni kapitalizam bio smatran vrhuncem istorije čovečanstva.

More...

0.00 €

The Environment of Language

Okolina jezika

Author(s): Svetlana Slapšak / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; identity; common language; Declaration; politics; nationalism;

Verovatno se nikada ne bih odlučila da potpisujem neku izjavu ili peticiju o jeziku i jezicima, jer sam po osnovnom akademskom usavršavanju lingvista: u ovome slučaju, praksa mi je pokazala da je potpisivanje neophodno kao politički i građanski čin, pa sam tako i uradila. Reč je o Deklaraciji o zajedničkom jeziku, o kojoj ćete u hrvatskoj Wikipediji moći pročitati samo da je oštro napadnuta, i zatim dugi niz imena onih koji su je napali: dato je vrlo malo podataka o tome ko ju je inicirao i kako je nastala. Zvuči kao nedvosmislena denuncijacija. Već to bi bio dovoljan razlog, ali imala sam i svoj. Nedavno sam jedan svoj tekst priređivala za hrvatsko izdanje, odnosno kroatizirala. Kako nisam bila sigurna u nekim formulacijama, napravila sam eksperiment i pustila fragment teksta na „srpskom“ kroz Google Translate, da bih dobila prevod na „hrvatskom“. U tekstu je bilo i ime Vuka Karadžića, koje je takođe „prevedeno“ – u Dinka (Dominka) Zlatarića, velikog dubrovačkog filologa, pesnika i prevodioca. To je bio najjasniji znak da je dara prevršila meru, odnosno da je proces ideološkog kasapljenja, posle naivnog menjanja i izmišljanja termina i usiljenog nacionalizovanja jezika, došao i do druge faze, kulturnog izolacionizma. Potpisivanje Deklaracije postalo je neophodni moralni čin, kao što je jugoslovenstvo danas, po Viktoru Ivančiću, političko i moralno opredeljenje.

More...

0.00 €

Private Yugoslavness

Privatno jugoslovenstvo

Author(s): Dubravka Stojanović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; Yugoslavness; historiography; Serbia; politics of history; identity;

Jugoslovenstvo je jedna od mnogih „nesrećnih“ tema srpske istoriografije. Njeno postojanje u fokusu naučnika bilo je, uglavnom, određeno političkim razlozima. To bi se lako moglo dokazati već kvantitativnom analizom istoriografske produkcije. Tokom postojanja dve jugoslovenske države, dok je jugoslovenstvo bilo državna ideologija, istraživanje tog fenomena bilo je forsirano, a potraga za njegovim korenima bila je gotovo obavezna naučna disciplina i tema. U potrazi za korenima Jugoslavije istoričari su odlazili sve dublje u prošlost, sežući, s mnogo razloga, do Prosvetiteljstva. Budući da je u to vreme studijama prošlosti metodološki prevladavala politička istorija, koreni Jugoslavije nalaženi su u političkim idejama intelektualne, pa zatim i političke elite, u njenim proklamovanim ili neproklamovanim projektima i programima, u izjavama, deklaracijama, državnim „smernicama“…

More...

0.00 €

Lessons of Anti-Fascist May

Pouke antifašističkog maja

Author(s): Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 9th of May; Anti-Fascism;

Istorija je odredila tako: jugoslovenski partizani pobedili su 1945. dva puta – 9. maja, kao priznat i uvažavan član svetske pobedničke koalicije protiv fašizma i na današnji dan, 15. maja, u poslednjem ratnom naporu protiv izdajnika i kolaboracionista. Jugoslovenski partizani, vojska ponikla u ratu i izrasla u snažnu Jugoslovensku armiju, bili su jedina antifašistička vojna formacija na prostoru okupirane Jugoslavije. Ta vojska, koju je organizovala Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) i na čijem se čelu nalazio generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito bila je takođe i vojska socijalističke revolucije. Antifašizam na prostoru okupirane Jugoslavije bio je, zapravo, nedeljiva celina tri elementa: borbe protiv okupatora i njihovih saradnika (pozdrav „Smrt fašizmu!“), težnje ka obnovi Jugoslavije (ideologema „bratstvo i jedinstvo“) i socijalističke revolucije (cilj: „nema povratka na staro!“). U svakom od tih aspekata na svoj način je ključna uloga Josipa Broza Tita. To su notorne činjenice i nijedna od njih ne može se zanemariti bez opasnosti da druga bude zloupotrebljena ili pogrešno interpretirana, iako se u osnovi mogu različito vrednovati.

More...

0.00 €

Where Yugoslavia Got Lost

Gde se izgubila Jugoslavija

Author(s): Dejan Ilić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; anti-fascism; nationalism; Serbia; Russia;

Može li se domaći antifašistički pokret i pobeda nad fašizmom zamisliti bez Jugoslavije i jugoslovenstva? Slično tome, može li se sovjetski antifašizam i pobeda nad fašizmom zamisliti bez Crvene armije i SSSR-a? Može, naravno. Ali, kada se iz sećanja izbrišu Jugoslavija i Sovjetski Savez, od antifašizma ostanu samo srpski i ruski nacionalizam, to jest nestaje taj ključni prefiks anti i ostaje samo – fašizam. Pa je onda moguće i da ovde ključni akteri proslave pobede nad fašizmom budu isti oni koji već decenijama razaraju antifašističko nasleđe i revidiraju istinu o pobednicima i poraženima u 2. svetskom ratu – a među njima i jedan notorni četnički vojvoda. „Na današnji dan srušeno je zlo koje je pretilo da uništi čovečanstvo“, zapisuje vojvoda kao predsednik države i dodaje: „Sve dok nas napadaju, naše majke rađaće heroje. Sve dok postoji Srbija, njeni heroji biće besmrtni“. A pošto više nema Jugoslavije, kao da implicira vojvoda, na jugoslovenske heroje antifašizma možemo mirno zaboraviti.

More...

0.00 €

How not to be Yugoslav?

Kako ne biti Jugoslaven?

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; Yugoslav; identity; language; Declaration;

Da li je unisona osuda potpisnika Deklaracije o zajedničkom jeziku dovoljna? Je li time dovršen obračun s Jugoslavenima u Hrvatskoj? Naravno da nije. Hrvatska intelektualna zajednica, istina, kvalitetnom je harangom reagirala na tu provokaciju – na stranu što bi spomenutu bagru valjalo goniti i sudskim putem, po zakonima prijeke prirode – no time opasnost od jugoslavenstva nije ni izbliza suzbijena. Jer osim javnih, postoje i privatne – dakle tajne – manifestacije devijantnih ponašanja. Što je, primjerice, s onim građanima Hrvatske koji Deklaraciju nisu potpisali, a sjećaju se Jugoslavije u povoljnijem svjetlu nego što je to podnošljivo? Takvima zasad ne uspijevamo ni ući u trag.

More...

0.00 €

Rehabilitation 2016

Rehabilitacijska 2016.

Author(s): Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: Alojzije Stepinac; Milan Nedić; court verdict; rehabilitation; 2016; collaborators; national-legalists;

Rehabilitacijsku 2016. godinu uglavnom su obeležila dva postupka: poništavanje sudske presude Alojziju Stepincu iz 1946. godine (što nije isto što i rehabilitacija po zakonu Srbije, ali sada to nije primarno) i tekući postupak za rehabilitaciju Milana Nedića. O ovim postupcima već je dosta pisano na različitim stranama i uz iznošenje različitih aspekata ovih nakaznih procesa. Iz brojnih reagovanja na ove, kao i na prethodne postupke, kristalisalo se nekoliko karakterističnih pristupa. Naime, odnos prema rehabilitacijama i poništavanjima “komunističkih” odluka podrazumeva tri modela: Najmalobrojniji su dosledni liberali-legalisti (liberali-revizionisti), tj. oni koji podržavaju sva poništavanja “komunističkih” procesa, ma na koga da se odnose. Drugu grupu, takođe srazmerno malobrojnu, čine legitimisti, tj. oni koji dosledno osuđuju svaki proces rehabilitacije kao relativizovanje kolaboracionizma i revizionistički udar na pozitivna istoriografska saznanja, držeći da su posleratne osude za kolaboraciju bile legitimne. Treću grupu, najbrojniju, čine nacional-legalisti (nacional-revizionisti), tj. oni koji bez ikakve kognitivne disonance “komunističke” procese cene prema tome koje je nacionalnosti njihova navodna žrtva. (Zakonsko rešenje koje je bilo na snazi u Srbiji do 2011. godine, po kojem se odvijao i odvija najveći broj spornih rehabilitacija praktično je onemogućavalo da se kristališe grupa koja bi zagovarala naknadnu ocenu u svakom pojedinačnom slučaju, zavisno od nečijeg stvarnog istorijskog delovanja.)

More...

0.00 €

What's Left

Šta je ostalo

Author(s): Branislav Dimitrijević / Language(s): Serbian

Keywords: Branislav Dimitrijević; book foreword; socialism; Yugoslavia; culture; consumerism; SFRY;

Predgovor za knjigu Branislava Dimitrijevića: Potrošeni socijalizam – Kultura, konzumerizam i društvena imaginacija u Jugoslaviji (1950-1974), u izdanju Fabrike knjiga i Peščanika.

More...

0.00 €

All the Best About the Deceased

O pokojniku sve najlepše

Author(s): Srđan Milošević / Language(s): Serbian

Keywords: Dimitrije Tucović; burrial site; politics; Yugoslavia;

Imajući u vidu da se ovih dana realizuje ideja o izmeštanju zemnih ostataka i spomenika pokojnoga Dimitrija Tucovića sa trga Slavija (bivši Dimitrija Tucovića), ne bi nas smela iznenaditi u skoroj budućnosti ni, primera radi, eventualna ekshumacija pokojnog bogdamudušuprosti Moše Pijade sa Kalemegdana i “svečani ispraćaj” njegovih zemnih ostataka do jevrejskog groblja, ako ne baš uz sve, a onda uz neke “državne počasti” i uz organizovanje prigodne izložbe njegovih slikarskih radova na kalemegdanskim panoima. Jer, iako je bio komunista, najbolje je da, kao čovek i Jevrejin, bude sahranjen na jevrejskom groblju. Jer zna se da je u životu, kao i posle smrti najpravednije po principu: svaka ptica svome jatu… Pa onda Đuro Đaković, Ivan Milutinović, Ivo Lola Ribar… Sudeći po najnovijem shvatanju ovdašnjih vlastodržaca o tome šta su prihvatljive komemorativne prakse, užasno je nepoštovanje prema tim pokojnima što su sa’ranjeni u parku! Doduše, prateći istu logiku, svi oni mogu još neko vreme da ostanu na Kalemegdanu – stvar nije urgentna kao sa počivšim Tucovićem – jer do njihovog groba ljudi bar mogu da dođu, da donesu cveće, venac, porazgovore se malo sa pokojnikom i “kako Bog zapoveda”, zapale neku sveću, dok su do pokojnog Tucovića mogli doći samo po cenu toga da i sami zarade koju voštanicu, pretrčavajući kružni tok na Slaviji.

More...

0.00 €

Linguistic Past in the Service of Politics

Jezična prošlost u službi politike

Author(s): Snježana Kordić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; linguistic past; language and identity; politics; nationalism; Croatia; Serbia; BiH; Montenegro; education and media;

U ove četiri države, u Hrvatskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori vlada nacionalizam. Nacionalističkim elitama je jako stalo da kroz škole i medije usađuju u populaciju takvu priču o prošlosti koja bi opravdala i čak učinila naizgled neminovnim ono što je u interesu vladajućih. Cilj im je, preko onoga što predočavaju kao povijest, cementirati nacionalističku ideologiju. Pritom se koriste dvije glavne strategije: jedna je stalno ponavljanje neistina, a druga je prešućivanje bitnih činjenica. Te strategije presudno obilježavaju prikazivanje naše jezične prošlosti. Kako to u praksi izgleda, o tome će sada biti riječi.

More...