Margit Slachta, une réligieuse du travail social dans la vie publique

Author(s): Margit Balogh / Language(s): French Issue: 1-2/2015

En 1958, le service des affaires intérieures du Ministère de l’intérieur hongrois a déclassé les archives liées à Margit Slachta. L’opposante politique, qui vivait encore aux Etats-Unis, n’était plus considérée comme dangereuse pour le socialisme en construction. En quelques dizaines d’années, elle était même peu à peu tombée dans l’oubli en laissant seulement l’image un peu falsifi ée d’une « religieuse bigote ». Mais qui était véritablement Margit Slachta ? Il ne fait aucun doute qu’elle ne fut pas une personnalité banale. Si cela avait été le cas, elle n’aurait pas eu autant d’ennemis.

„Duch czasu wycisnął jednak na tej pracy swe piętno”. Historia Zagłady w badaniach Żydowskiego Instytutu Historycznego w okresie stalinowskim

Author(s): Stephan Stach / Language(s): Polish Issue: 13/2017

The Jewish Historical Institute in Warsaw was probably the only research institution in the Soviet Bloc and one of very few that undertook research on the Shoah during the 1950s. This article analyses the institute’s research and working conditions against the background of the general political regime under Stalinism in Poland. It argues that despite sometimes heavy-handed political biases in its publications, the institute made an important contribution to research on the Shoah. Its work also came to the attention of Jewish centers outside the Soviet Bloc, though it was seen through the prism of the Cold War.

Bernard Mark, powstanie w getcie warszawskim i proces Jürgena Stroopa

Author(s): Gabriel N. Finder / Language(s): Polish Issue: 13/2017

Jürgen Stroop, the SS general who led the liquidation of the Warsaw Ghetto and the suppression of the Warsaw Ghetto Uprising in April–May 1943, was convicted by a Polish court in 1951 and executed in 1952. Bernard (Ber) Mark (1908–1966), Holocaust historian and director of the Jewish Historical Institute in Warsaw, provided expert testimony for the prosecution at Stroop’s trial. Mark felt constrained to graft a communist-inflected narrative onto his account of the Warsaw Ghetto Uprising and to shoehorn it into his expert testimony in court and then into his interpretation of the trial for a Jewish audience. He did his best to give the Jewish Fighting Organization, which spearheaded the uprising, and its Jewish fighters their due at a time when expression of unvarnished appreciation for Jewish heroism was risky, even while he was paying overrated tribute to the communist underground for its assistance to the Jewish rebels during the uprising. But he always stopped short of the line between conformity to and defiance of the communist regime.

„Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe…” Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem

Author(s): Adam Sitarek / Language(s): Polish Issue: 13/2017

Information about the extermination conducted in the Chełmno nad Nerem death center reached the Łódź ghetto in the spring of 1942. An important link in the information transmission chain was Grabów, reached by the first escapees from Chełmno. Rabbi Jakub Szulman played a large role as he started sending letters with information about the crime obtained from the escapees. The letters he wrote reached Łódź together with people resettled from the provincial ghettos of Wartheland, from whom the Łódź ghetto residents heard a confirmation of the information about the purpose of the Chełmno nad Nerem center. The information flow was also affected by the information blockade campaign conducted by the Germans followed by a misinformation campaign regarding the actual lot of the people deported to Chełmno.

Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra

Author(s): Jan Grabowski,Dariusz Libionka / Language(s): Polish Issue: 13/2017

The materials presented in the article include documentation of the German Special Court (Sondergericht) in Warsaw proceedings against Tadeusz Puder, a Catholic priest of Jewish origin arrested by the Gestapo in the spring of 1941. His imprisonment was a consequence of a denunciation made by Fr. Stanisław Trzeciak, one of the leading Polish anti-Semites. Sentenced to several months in prison, Puder managed to escape from the prison hospital in autumn 1942 and survive in hiding. He died a few days after the liberation of Warsaw in a car accident. Despite the cooperation with the German security police, Trzeciak was among the victims of mass executions during the Warsaw Uprising in August 1944. The introduction of the article presents a broader context of Trzeciak’s anti-Semitic activity and the reasons for his personal hatred for Puder, as well as unknown details of collaborative attempts in the first months of German occupation.

Czy Zagłada jest ich historią, czy naszą? (Plaidoyer w przedmiocie ustanowienia w Polsce miejsca pamięci poświęconego Zagładzie)

Author(s): Jan Tomasz Gross / Language(s): Polish Issue: 13/2017

Kiedy mówimy o polskiej historii, to można od biedy dopuścić – nie łamiąc konwencji poprawnego posługiwania się językiem – że bierzemy pod uwagę przede wszystkim (wyłącznie?) losy polskiej ludności. W tym sensie polska historia byłaby po prostu opowieścią o Polakach. Ale już historii Polski w ten sposób opowiedzieć się nie da.

Jezuita czasu wojny

Author(s): Michał Czajkowski / Language(s): Polish Issue: 13/2017

Ksiądz Franciszek Ilków-Gołąb z diecezji opolskiej, zmarły w roku 1978, bardzo przystojny do starości, od roku 1949 wykładał teologię moralną także w Wyższym Seminarium Duchownym we Wrocławiu, gdzie również ja miałem radość słuchać jego wykładów. Przypomnę jeden przykład, jak próbował nas uwrażliwić na ewangeliczną prawdę, że osoba jest ważniejsza od prawa: przyniósł na wykład egzemplarz najnowszego numeru czasopisma dla księży „Homo Dei”, w którym pisano o proboszczu nakazującym pochować matkę zmarłą przy połogu na cmentarzu parafialnym, a jej dziecko za płotem, gdyż noworodka nie zdążono ochrzcić...

„Gdy rozbolały mnie zęby, poszedłem do pani L.”

Author(s): Mirosław Bałka / Language(s): Polish Issue: 13/2017

Pani L. to Lidia Wolańska, wtedy młoda dentystka. Mieszkała w domu należącym do rodziny Perechodników w Otwocku na rogu ulic Kościelnej i Kościuszki, tam też prowadziła swoją działalność stomatologiczną.

Ugrupowania zadruĥne i neozadruĥne w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945)

Author(s): Jarosław Tomasiewicz / Language(s): Polish Issue: 7/2012

Zadruga was comparatively the best-known Neo-pagan formation which had existed in Poland. However, its history during occupation period is not well-known. The members of ‘Zadruga’ editing, who were close around Stachniuk, were avoiding, at first, a political activity. They were concentrated on formation work gathered in a narrow group. That caused a sort of a riot of workers who came towards an active fight. The fight of young Supporters of the formation who created the 'The Generational Young Movement" which was united with 'the 'The Sword and Plough Fraction’. In turn, the old zadruzans entered, in 1943, to 'The National Spurt Fraction’ where they installed their ideology in the modified 'neo-zadruzna' form.

Tajne nauczanie na ziemi Wieluńskiej w okresie okupacji Hitlerowskiej

Author(s): Teresa Brodziak / Language(s): Polish Issue: 10/2010

Po zakończeniu wojny pierwszy minister oświaty Stanisław Skrzeszewski na Ogólnopolskim Zjeździe Oświatowym w czerwcu 1945 r. powiedział: Tajne nauczanie w okresie okupacji jest jednym z najpiękniejszych rozdziałów historii naszego szkolnictwa. Trudno temu zaprzeczyć. Tematyka ta podejmowana była po wojnie przez wielu autorów1 . Przystępując w 1968 r. do zbierania materiałów dotyczących tajnego nauczania na terenie naszego miasta i powiatu, starałam się dotrzeć do wszystkich dostępnych wówczas źródeł. Badania rozpoczęłam w archiwum Wydziału Oświaty w Wieluniu, gdzie przechowywano protokóły Powiatowej Komisji Weryfikacyjnej działającej w latach 1945–1949. Na ich podstawie ustaliłam nazwiska nauczycieli i dzieci uczestniczą- cych w akcji tajnego nauczania. Drugim źródłem dającym wiele cennych informacji o nauczycielach, były ankiety GUS, wypełniane przez kierowników szkół w 1946 r. Duże znaczenie dla badań miały ankiety opracowane przez Katedrę Historii Wychowania i Oświaty Uniwersytetu Łódzkiego rozesłane do nauczycieli naszego miasta i powiatu w lutym 1969 r.

Wspomnienia ks. Józefa Pruchnickiego o pracy duszpasterskiej w powiecie Wieluńskim w okresie okupacji Hitlerowskiej

Author(s): Jan Związek / Language(s): Polish Issue: 6/2006

Upływa ponad 60 lat od wybuchu II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej na polskiej ziemi. Terror hitlerowski spowodował ogromne straty w polskim społeczeństwie, jak i w stanie materialnym Polski. Władze nazistowskie z nienawiścią działały przeciwko Kościołowi katolickiemu na ziemiach polskich, w tym również na ziemi wieluńskiej. Mimo upływu wielu lat ciągle powracają wspomnienia hitlerowskiego okresu terroru i eksterminacji polskiej ludności; niestety, świadków tamtych wydarzeń żyje do chwili obecnej coraz mniej. Okupacyjne dzieje ziemi wieluńskiej coraz częściej stają się przedmiotem zainteresowań historyków, którzy odnajdują dokumenty, ukazujące obraz ówczesnego życia społeczeństwa w warunkach okupacyjnych. Źródłowe opracowania prof. Tadeusza Olejnika i członków Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego przedstawiają okupacyjną działalność władz hitlerowskich na ziemi wieluńskiej i bezmiar zniszczeń na tych terenach.

Aleksander Pawelec, Wspomnienia z lat młodości i II wojny światowej (1934–1945), Lututów-GdyniaPruszcz Gdański-Wieluń 2006, ss. 280.

Author(s): Albin Głowacki / Language(s): Polish Issue: 6/2006

Prezentację tej niezwykłej książki wypada rozpocząć od przedstawienia jej Autora. Urodził się na ziemi wieluńskiej 13 grudnia 1915 r. w Żmudzie k. Lututowa w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. W Lututowie, który na zawsze stał się dla Niego Małą Ojczyzną, przeżył okres wczesnego dzieciństwa. Tu pobierał naukę w szkole powszechnej, tu związał się z Kościołem, tu – choć po kilkunastoletniej przerwie – spędził trudne cztery lata okupacji hitlerowskiej. Wcześniej jednak, bo w 1926 r., przeniósł się z rodzicami do Dąbrowy Rusieckiej w powiecie łaskim, gdzie nabyli oni gospodarstwo rolne.

Страдање Срба у првим месецима окупације на Косову и Метохији 1941. године

Author(s): Nenad Antonijević / Language(s): Serbian Issue: 4/2017

The article presents a part of the suffering of the Serbian population in Kosovo and Metohija during the first months of the occupation of the Kingdom of Yugoslavia, which were mostly victims of the terror of Albanian kvisling, who used the attack of the Axis force on the Kingdom of Yugoslavia and the occupation of its territory by the same. Different forms of the suffering of the Serbian people (murder, persecution, abuse, internment) have been shown, which led to the changing of the ethnic image in the territory of Kosovo and Metohija for the benefit of the Albanians. In addition to literature, the most attention is paid to the statements of refugees, whose words were recorded in the Commissariat for Refugees and Resettlement, which was part of the Serbian administration of General Milan Nedic. Statements allow insight into the typology of terror of Albanian forms, scope, and territory (names of villages, towns and other populated places) that is affected by crimes. Individual specific forms of terror were identified, such as blackmail, robbery, seizure of arms, rapes and abductions of Serbian women and girls. Also, in many cases, the insights into the names of victims, as well as the names of criminals and their accomplices are obtained. The chronology of the commission of the crime was determined, so that the first were affected by the inhabitants, and later the old people. One of the more massive forms of terror of Albanian kvisling, especially at the beginning of the occupation, was the waiting and killing of mobilized Serb soldiers returning to Kosovo and Metohija after the Yugoslav Army’s capitulation in the brief April war. Various volumes and forms of crime were recorded in different occupational zones. It was determined where Serbs were killed (home threshold, field, road, ambush). In many cases, it was determined what happened to some Serb families from first pressures, to killings or expulsions from their own home and from their own property. Estimates of the number of expelled and evicted Serb population in the period from April to the end of 1941 are given. In the first year of the occupation, the Serb colonists and settlers from Bosnia, Herzegovina, Montenegro and other parts inhabited after the First World War, and especially in Metohija, suffered the most.

Mezi dvěma světy. Proměny národnostní identity rodiny Czernin Morzinů v 1. polovině 20. století

Author(s): Miloš Hořejš / Language(s): Polish Issue: 30/2017

The case study looks into the national identity of the last generation of the Czernin-Morzin family, which, like many other noble families settled in the Czech lands, was nationally indifferent and shared strong cosmopolitan views. The turn of the 1920s and 1930s and the subsequent German occupation in particular meant a turning point for the family. A nationally indifferent approach was no longer tolerated, in particular in major land owners. The Czernin-Morzin family can serve as a certain example of changes in identification and affiliation to a particular nationality made under pressure of political events and economic influence. Rudolf Hermann Czernin-Morzin was a big country patriot, who found it difficult to reconcile with the establishment of the Czechoslovak Republic; in particular his nostalgic “Altösterreicher” views were bolstered by the measures and consequences of the first land reform. He passed his beliefs down to his son Jaromír, who soon also acquired his own negative experience with the land reform and the effects of taxation of land, movable and immovable assets. Jaromír’s opulent lifestyle contributed significantly to the collapse of the family enterprise in the 1920s and in particular in the 1930s. Thanks to his family links and friendly contacts he was close to the political circles surrounding Austria’s Chancellor Kurt von Schuschnigg. Other noble families living in Czechoslovakia shared similar “pro-Austrian” views and refused to modify their views even after the Anschluss of Austria. Jaromír’s contacts with the Nazi occupation organs cannot easily be labelled as collaboration. His restored marriage to a Jewish “half-caste” and his arrest by the Gestapo put his opportunism in a different light. Consequently, with the current state of knowledge, Jaromír Czernin-Morzin can be ranked among opponents of the national socialist regime from among the nobility, who, however, did not have favourable opinions of the first Czechoslovak state for different reasons but at the same time did not contribute politically to its breakup in the late 1930s.

Amikor antiszemita eszmék és zsidó törvények találkoznak. Magyarország esete

Author(s): Jehuda Hartman / Language(s): Hungarian Issue: 1/2018

Martyrologium duchowieństwa katolickiego diecezji łódzkiej w czasie II wojny światowej

Author(s): Piotr Zwoliński / Language(s): Polish Issue: 1/2010

The author of the article ‘Martyrdom of the Catholic clergy in the Diocese of Lodz during the Second World War’ presents in an interesting and well documented way the poignant pages of the history of ecclesiastics from Lodz at the time of the Second World War. At the outbreak of the war, the Diocese of Lodz comprised 357 diocesan priests. As many as a hundred and fifty-five of them failed to live through the war. They either passed away through military action, in concentration camps, or died a natural death in the dire straits under the Nazi occupation. Not to mention those priests who ended their lives shortly after the war as a result of the traumatic events they had experienced in the camps, often in the aftermath of the pseudo-medical experiments they had been subjected to.

Noty bibliograficzne

Author(s): Wiesława Duży / Language(s): Polish Issue: 2/2012

Review of: Wiesława Duży - Tomasz S. Ceran, „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940–1943) na tle ideologii nazistowskiej, Bydgoszcz– –Gdańsk 2011, ss. 167

Recenzja: Skinheadzi w Polsce

Author(s): Waldemar Woźniak / Language(s): Polish Issue: 1/2010

The review: Tadeusz Władysław Bąk, „Skinheadzi w Polsce“, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Warszawa 2005, ss. 135.

Холокауст у Србији (немачко окупационо подручје) – нумеричко одређење и квантитативна анализа

Author(s): Dragan Cvetković / Language(s): Serbian Issue: 3/2017

An attempt is made to show the victims of the Jewish community from the territory of occupied Serbia on the basis of the partially revised list “Victims of War 1941–1945”. The article deals with the territorial belonging of the victims of the Jews, their gender, age and professional structure, as well as the circumstances and places of their destruction.

Ksiądz Antoni Machnikowski, proboszcz parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Tomaszowie Maz. – ofiara eksterminacji hitlerowskiej

Author(s): Piotr Zwoliński / Language(s): Polish Issue: 1/2004

Niezmiernie trudnym zadaniem jest przedstawienie postaci kapłana, o którego życiu i działalności pozostały jedynie strzępki informacji. W artykule postarano się przybliżyć jego postać na tle wydarzeń, które rozegrały się w Tomaszowie Mazowieckim w pierwszych miesiącach okupacji i okresie pobytu tego kapłana w obozie w Dachau.