Język a kultura (niektóre zagadnienia słowiańskiej etnolingwistyki)
Language and culture (selected issues in Slavic ethnolinguistics)

Summary/Abstract: Artykuł poświęcony jest relacji język – kultura. Język może być pojmowany jako składnik lub narzędzie kultury, ale również jako autonomiczny obiekt w stosunku do kultury jako całości i można rozpatrywać go oddzielnie od kultury, porównywać z nią. Porównanie kultury i języka w ogóle, a także konkretnej kultury narodowej i konkretnego języka, ujawnia izomorfizm obu tych struktur. Poprzez wymienienie warstw czy poziomów językowych i kulturowych, autor uzyskuje dwa paralelne układy: (1) język literacki – kultura elitarna; (2) mowa potoczna – kultura masowa, (3) dialekty, gwary – kultura ludowa, (4) żargony – kultura tradycyjno-profesjonalna. Do obu można zastosować jednakowy zespół cech dystynktywnych: normatywność/brak normatywności; ponaddialektowość/dialektowość; otwartość/zamkniętość (sfery, systemu); stabilność/niestabilność. Każdy poziom językowy lub kulturowy charakteryzuje określone połączenie tych cech. Autor wzbogaca przedstawioną wyżej „drabinę kulturologiczną”.Pod względem strukturalnym kultura i język wykazują podobieństwa także i w tym, że dają się opisywać za pomocą pojęć, stylu, gatunku, synonimii, homonimii i polisemii.Opierając się na materiałach zebranych w terenie, autor formułuje kilka uwag: (1) język ludowy, gwary, obrzędy ludowe, wierzenia i cała duchowa kultura ludowa, łącznie z elementami kultury materialnej, stanowią jedną całość zarówno z naukowego punktu widzenia, jak i w wyobrażeniach nosicieli tej kultury; (2) dialekt nie jest wyłącznie lingwistyczną jednostką terytorialną, lecz jednocześnie jednostką etnograficzną i kulturologiczną. Wyodrębnienie tak rozumianego dialektu następuje na podstawie izoglos, izogram i izodoks (tzn. linii wydzielających, obejmujących i rozgraniczających poszczególne zjawiska i elementy języka, kultury materialnej i duchowej).Zagadnienia języka, religii i kultury wiążą się ściśle z problemami etnicznej (narodowej) świadomości. Samoświadomość owa ma złożoną i podlegającą różnym zmianom historycznym strukturę, określoną „drabinę cech” podobną do tej, którą przedstawia autor w odniesieniu do języka i kultury.

• Details
• Contents