Jan Karłowicz jako językoznawca
Jan Karłowicz as a linguist

Summary/Abstract: Celem artykułu jest ukazanie wkładu Jana Karłowicza, postaci niesłychanie ważnej dla nauki i kultury polskiej przełomu XIX i XX w., do badań językoznawczych. Najważniejsze dokonania naukowe Jana Karłowicza sytuują się bowiem w obrębie językoznawstwa, szczególnie polonistycznego,ale i tu jego zainteresowania lingwistyczne i kierunki badań były różnorodne. Jan Karłowicz zapisał się w historii polskiej lingwistyki przede wszystkim jako leksykograf i leksykolog,dialektolog i etymolog. W mniejszym zaś stopniu jest znany jako onomasta, teoretyki praktyk w kwestiach kultury języka czy edytor i historyk języka.Najbardziej znaczące są dokonania Karłowicza w zakresie leksykografii. Jest on wciąż przypominany przede wszystkim jako inicjator i współautor Słownika warszawskiego – największego zbioru leksyki polskiej. Mniej znany jest jako teoretyk leksykografii, choć jest on autorem Przyczynków do wielkiego projektu słownika polskiego (1876), pierwszej w polskim językoznawstwie obszernej pracy o charakterze metodologicznym, ujmującej całość zagadnień dotyczących makro i mikro struktury słownika. Stanowi ona źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX w.Podkreślić należy rzetelność ujęcia, drobiazgowość opisu, naukowy rozmach i innowacyjność badawczą, której główne założenia do dziś nie utraciły aktualności.Jego pozostałe prace słownikarskie także ściśle łączyły się z innymi jego zainteresowaniami,tj. z dialektologią i etymologią. Owocem tych zainteresowań i długotrwałych prac leksykograficznych są dwa słowniki autorskie: sześciotomowy Słownik gwar polskich i nieukończony Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia w języku polskim używanych. Oba te słowniki reprezentują dobry poziom metodologiczny i do dziś są źródłem wykorzystywanym do badań leksyki dialektalnej i słownictwa zapożyczonego. Słownik gwar polskich to pierwszy i w zasadzie do dziś jedyny słownik ogólnogwarowy polszczyzny, pierwszy tego typu też w Słowiańszczyźnie. Z kolei Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia... to pionierski na gruncie polskim słownik wyrazów obcych, znakomicie wykorzystujący ówczesną wiedzę etymologiczną.Na podkreślenie zasługuje też wkład Karłowicza do badań nad etymologią ludową. To on jest właśnie autorem pierwszej rzetelnej pracy naukowej w polskiej i nie tylko polskiej lingwistyce poświęconej temu zagadnieniu. Jego Słoworód ludowy to cenna pozycja, w której zanalizował liczne przykłady etymologii ludowej z języka polskiego, przedstawił genezę i mechanizm omawianych zjawisk i zaproponował ich klasyfikację. Ta klasyfikacja jest najważniejszym i najbardziej oryginalnym wkładem uczonego w badania nad etymologią ludową.Okazuje się zatem, że zarówno w zakresie dialektologii, jak i etymologii najbardziej trwałe i najcenniejsze okazały się jego prace słownikarskie, a zatem można Jana Karłowicza określić przede wszystkim jako leksykografa, zasłużonego dla rożnych dyscyplin językoznawstwa polonistycznego,zwłaszcza dla dialektologii, etymologii i onomastyki.

• Details
• Contents