Diacy-nauczyciele w szkołach parafialnych unickiej (greckokatolickiej) diecezji przemyskiej w XVIII i XIX w. Portret zbiorowy
Psalters-Teachers in Parish Schools of the Uniate (Greek Catholic) Diocese of Przemyśl in the 18th and 19th Centuries. Group Portrait

Summary/Abstract: Diacy-nauczyciele pojawili się w szkołach parafialnych greckokatolickiej diecezji przemyskiej już w początkach jej istnienia, czyli w końcu XVII w. W XVIII w. proboszczowie zaprzestali zatrudniać do nauczania w tych szkołach profesjonalnych nauczycieli. Ich miejsce masowo zaczęli zajmować diacy, którzy (zwłaszcza w parafiach wiejskich: małych i ubogich) byli jedynymi pracownikami cerkiewnymi. Odtąd przez około 200 lat większość tych osób (oprócz zajęć w cerkwi) dodatkowo zajmowała się także nauczaniem dzieci z terenu parafii. W czasach zaborów ten zwyczaj potwierdzała austriacka ustawa oświatowa z 1805 r., w której nakazano, aby stanowisko nauczyciela ludowego łączyć z obowiązkami organisty lub diaka. Ustawa sankcjonowała dotychczasowy powszechny zwyczaj zatrudniania diaków do prowadzenia nauczania w szkołach. Władze kościelne na stanowiska diaków-nauczycieli wyznaczały osoby cechujące się stosownymi walorami intelektualnymi i moralnymi oraz umiejętnościami pedagogicznymi. Diacy-nauczyciele zazwyczaj byli członkami rodzin ludzi związanych z Cerkwią. Osoby te (w stosunku do reszty lokalnej ludności) posiadały uprzywilejowaną pozycję społeczną, gdyż współpracowały z miejscowymi księżmi i były reprezentantami Cerkwi. Poza tym umiały czytać i pisać, co wówczas było rzadką umiejętnością (zwłaszcza we wsiach). Ponieważ diacy-nauczyciele należeli do grupy pracowników cerkiewnych musieli wykonywać szereg różnych czynności na rzecz świątyni, księży oraz wiernych. Wszystkie te zajęcia utrudniały im pracę pedagogiczną. Pomimo tego dopiero w latach 70. XIX w. diaków-nauczycieli w szkołach ludowych zaczęli zastępować nauczyciele świeccy.

• Details
• Contents