Author(s): Şeyma Yazıcı Elsebahy / Language(s): Turkish
Publication Year: 0
Din felsefesinin ne olduğu sorusu, bu terkibi oluşturan din ve felsefe kavramlarının nasıl anlaşıldığı ile yakından ilişkilidir. Bu kavramların herkes için genel geçer bir şekilde tanımlanmasının zorluğu bir tarafa, hangi dinin veya dini sayılabilecek dünya görüşünün felsefi bir araştırmaya konu olduğu, felsefi bir araştırmanın mahiyeti ve kapsamının ne olduğu gibi hususlar, bu iki kavramın nasıl ilişkilendirildiği ve din felsefesinin mahiyetini ve sınırlarını belirleme konusunda etkilidir (Reçber, 2013). Burada bu tartışmalara girmek yerine, bu disiplinin en genel anlamda din fenomeninin kendisini ve din ile alakalı çeşitli temel kavram ve öğretileri felsefi inceleme ve değerlendirmeye tabi tuttuğunu söylemekle yetineceğiz ve bunun ne anlama geldiğini bu disiplinin incelediği konuları örneklendirmek suretiyle anlatmaya çalışacağız. Dinin felsefi bir inceleme veya irdelemeye tabi tutulması, dini geleneklerdeki Tanrı, ahiret, vahiy, nübüvvet gibi temaları içerdiği gibi dinin tabiatının ne olduğunu, panteizm, panenteizm gibi klasik teizme alternatif Tanrı anlayışları sunan yaklaşımları, doğa yasaları, bilincin doğası gibi dini önemi haiz konularla ilişkili olabilecek evrene dair çok sayıda hususu kapsamaktadır (Taliaferro, 2023). Din felsefesi, dinlere ve dini dünya görüşlerine dair genel meselelerin yanında, müstakil olarak belirli bir dine ait problemleri konu edinebilir. Mesela bir Tanrı’ya inanmak için rasyonel bir gerekçe ve delilimizin olup olmadığını veya Tanrı hakkında anlamlı bir şekilde konuşmanın imkanını konu edinebileceği gibi Hristiyanlıktaki teslis inancının rasyonel olup olmadığını veya İslam’ın nübüvvet ve vahiy anlayışının doğruluğunun delilinin ne olduğunu sorgulayabilir. Ya da panteistik veya panenteistik, alem ile Tanrı arasında özdeşlik veya zorunlu bir ilişki kuran alternatif dini yaklaşımlarda dua, ahlaki sorumluluk, ahiret gibi kavramların neye tekabül ettiğini inceleyebilir. Din felsefesinin özellikle çağdaş bir disiplin olarak odağı daha ziyade tek ve zati bir Tanrı inancını benimseyen Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam gibi monoteist dini geleneklerin meseleleri ise de özellikle son zamanlarda hem monoteist olmayan Budizm, Hinduizm gibi doğu dinlerinin hem de panteist ve panenteist Tanrı-alem tasavvurlarının problemleri ve teistik düşünceye alternatif sunup sunamayacakları gibi konular din felsefesi kapsamında tartışılmaya başlanmıştır.2 Yukarıda söylenenlerden hareketle, din felsefesinin her dini ve dini düşünceyi konu edinebileceğini, bu anlamda belirli bir din veya dünya görüşünü ele alan bir disiplin olmadığını söyleyebiliriz. Herhangi bir dini inancı veya herhangi bir dinin çeşitli kavramlarını konu edinen bu disiplinin özelliği, kapsamı altında değerlendirilebilecek her konuyu rasyonel bir inceleme ve sorgulamaya tabi tutmasıdır. Din felsefesi, herhangi bir dine mensup olan bir felsefeci tarafından yapılabileceği gibi ateist veya agnostik olan din felsefecileri de vardır. Yöntem kısmında daha detaylı değineceğimiz üzere, felsefi ilke ve yöntemlere bağlı kalmak koşulu ile her din ve dini düşünce, inanan veya inanmayan kimselerce felsefi incelemeye konu edilebilir (Reçber, 2013; Aydın, 1994; Taliaferro, 2009). Nitekim felsefe tarihinde din felsefesi kapsamında değerlendirilebilecek konular hakkında yazan Fârâbî (ö. 950/ H.339), İbn Sînâ (ö. 1037/ H. 428), Gazâlî (ö. 1111/ H. 505), Thomas Aquinas (1225-1274), Gottfried W. Leibniz (1646-1716) gibi belirli bir dine mensup filozofların yanında, Baruch Spinoza (1632-1677) veya David Hume (1711-1776) gibi en azından klasik teistik inancı benimseyip benimsemedikleri tartışmalı olan filozoflardan ve Bertnard Russell (1872-1970), Jeremy Bentham (1748-1832), Alfred J. Ayer (1910-1989), Jean P. Sartre (1905-1980), Daniel Dennett (1942-), William L. Rowe (1931-2015) gibi agnostik veya ateist din felsefecilerinden bahsetmek mümkündür. Bu bağlamda din felsefesi, dinler tarihi, din sosyolojisi gibi tamamen deskriptif bir alan olmadığı gibi, herhangi bir dinin ilke ve inançlarını esas alan ve onları savunmaya çalışan kelâm disiplininden de ayrılmaktadır.
More...
