Author(s): Stefan Kwiatkowski / Language(s): English
/ Issue: 4/2016
W przededniu wojny trzynastoletniej naprzeciwko siebie stanęły dwie koncepcje ładu krajowego: zakonna i stanowa. Ścierały się one ze sobą od dłuższego czasu, aż w końcu stały się nie do pogodzenia. Zakon, jeśli chodzi o zasadę, stał na gruncie priorytetu prawa bożego, z zasady niezmiennego, wiecznego. Jego poddani, skonfederowani w Związku Pruskim, powoływali się na to, co przysługuje poddanemu z racji otrzymanych przywilejów, prawa pozytywnego, pojmowanego jako gwarancja zachowania sprawiedliwości pomiędzy ludźmi.Podstawą sporu o wartości stało się pojęcie ius i pochodne od niego: iustitia i iustum, zaprowadzające ład w stosunkach między ludźmi, regulujące to, co przysługiwało człowiekowi w relacjach z innymi ludźmi. Jako duchowny pan kraju stał na stanowisku Zakon, że iustitia opiera się na autorytecie prawa kanonicznego i cesarskiego, następnie władzy krajowej wyposażonej w przyrodzone prerogatywy (znany jest cytat opinii brata zakonnego wobec poddanych: „my jesteśmy waszym prawem”). Krzyżacy i ich poplecznicy twierdzili, że związkowcy występują przeciw słusznym prawom Zakonu i Kościoła, że chociaż na mocy iustitia poddani są zobowiązani do posłuszeństwa i lojalności, to jako ludzie o określonym, wysokim statusie postępują buntowniczo, tym samym niegodnie.Związkowcy powoływali się na przywileje, należące do prawa krajowego. Na nich opierali poczucie swej godności (ehrbar Leute) i subiektywne rozumienie sprawiedliwości. Postawy tej nie można zrozumieć bez uwzględnienia jej kulturowego kontekstu. Według związkowców, na mocy ogólnego wyobrażenia o prawie i sprawiedliwości, przywódcy zakonni i prałaci mieli być związani powinnością zachowania sprawiedliwości człowieka względem drugiego człowieka, oddania tego, co mu się należy. Dlatego w argumentacji związkowej pojęcie sprawiedliwości odnosi się do praw ludzi, którzy są poddanymi władzy zakonnej, ale wyposażonymi w prawne gwarancje. Ius i iustitia miały być fundamentem z jednej strony ładu krajowego (zapewnienie dobra powszechnego, w szczególności pokoju i sprawiedliwych sądów), z drugiej zaś – gwarancją czci i honoru poddanych. To założenie w znacznej mierze określało faktyczne stosunki poddanych z władztwem zakonnym już w okresie wcześniejszym. Jednakże w połowie XV w. przedstawiciele Zakonu i Związku Pruskiego zradykalizowali swe pozycje. Krzyżacy dążyli do umocnienia swoich władczych prerogatyw w kraju. W argumentacji związkowców, zasługującej zresztą na uwzględnienie przez historyka jej antropologicznych aspektów, Zakon pogwałcił prawa mieszkańców Prus, a przez swoje zarzuty wobec nich zniesławił ich i zakwestionował publicznie, na szerokim forum ich poczucie godności, honoru i prawowierności.
More...
