Polska socjologia wsi, czyli o służebnej, usłużnej i służalczej roli nauki
Polish Rural Sociology or the Ancillary, Complaisant and Servile Role of Science

Summary/Abstract: The article presents the possibility of taking a look at the history of Polish rural sociology through the prism of social roles played by that discipline in different years. During the period between the two world wars emphasis was being put on rural sociology's "ancillary" function defined by Władysław Grabski as a postulate of studying the rural community in order to adjust to its needs. During the period of communist rule in Poland rural sociology played at first a "servile" role, with sociologists conducting surveys to keep the rural population under surveillance and writing denunciatory reports that revealed the personal data of respondents at the time of intense Stalinist reprisals. Later on, the "complaisant" function became dominant, with the communist party using rural sociology to justify its ideological decisions (glorification of state-owned farms, analyses by peasants-workers, etc.). A permanent feature of Polish rural sociology has for years been excessively strict adherence to the model of rural community that fails to take into account the existence of many elements and the occurrence of many changes, and also the absence of a thorough theoretical reflection. In effect rural sociology lacks a paradigm of its own and sticks to the assumptions of general sociology which is anti-rural, and this results in the tendency to neglect the role of the rural community and agriculture. Artykuł prezentuje możliwość spojrzenia na dzieje polskiej socjologii wsi przez pryzmat ról społecznych, jakie pełniła ta dyscyplina w różnych okresach. W latach międzywojennych realizowana była funkcja „służebna”, sformułowana przez Władysława Grabskiego jako postulat poznawania wsi po to, by dostosowywać się do jej potrzeb. W okresie PRL-u mieliśmy najpierw do czynienia z funkcją „służalczą”, kiedy socjologowie prowadzili badania inwigilujące mieszkańców wsi oraz pisali raporty-donosy, odtajniając dane respondentów w czasie najgorszych represji stalinowskich. W latach późniejszych dominowała funkcja „usłużna”, gdy posługiwano się nauką dla uzasadnienia ideologicznych decyzji partii (gloryfikacja pgr-ów, analizy chłopo-robotników itp.). Stałą cechą polskiej socjologii wsi przez te wszystkie lata pozostaje zbyt sztywne trzymanie się modelu wsi, który nie uwzględnia istnienia wielu elementów ani dokonujących się przemian, a także brak pogłębionej refleksji teoretycznej. Owocuje to niewypracowaniem własnego paradygmatu, lecz trzymaniem się założeń antyruralistycznie zorientowanej socjologii ogólnej, a to sprzyja deprecjonowaniu wsi i rolnictwa.

• Details
• Contents